Wędrówka po Helladzie - ( księgi VIII - X ) - Pauzaniasz, Pomoce szkolne, Dokumenty, kroniki, archiwalia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
PAUZANIASZW�DR�WKA PO HELLADZIEKSI�GI VIII, IX, XEDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PLMAIL: HISTORIAN@Z.PLMMIII �SPIS TRE�CI:- KSI�GA VIII � ARKADIA- KSI�GA IX � BEOCJA- KSI�GA X - FOKIDAKSI�GA VIIIArkadiaROZDZIA� I1 Cz�� Arkadii granicz�c� z Argolid� zajmuje ludno�� Tegeii Mantynei. W ten spos�b ludno�� tych miast i reszta Arkad�wzamieszkuje ca�� �rodkow� cz�� Peloponezu2. Nasad�Istmu zajmuje bowiem ludno�� Koryntu. S�siadami Koryntus� od strony morza mieszka�cy Epidauros. Wzd�u� obszaruEpidauros, Trojdzeny, Hermionu i nadbrze�nej cz�ci Argolidyci�gnie si� Zatoka Argolidzka. Z Argolid� granicz� s�siedziLacedemonu. Z nimi z kolei Mesenia, kt�ra schodzi do morzaportami Motony, Pylos i Kyparysj�w.2 Od strony portu Lechajonu s�siadami Koryntu s� Sykio�czycy- ostatni przedstawiciele Argolidy w tym kierunku. ZaSykionem s� ju� Achajowie, zajmuj�cy brzeg morski. Drugikoniec Peloponezu, le��cy naprzeciw Wysp Echinadzkich, zamieszkuj�Elejczycy. Cz�� Elidy od strony Olimpii i uj�ciaAlfejosu graniczy z Meseni�. Od strony Achai Elida si�gado Dyme.3 Wszystkie tu wspomniane ludy maj� dost�p do morza. TylkoArkadowie, mieszkaj�cy w �r�dl�dziu, s� od niego odci�ci.Dlatego Homer powiada, �e przybyli oni pod Troj� na statkachpo�yczonych od Agamemnona, a nie na w�asnych okr�tach3.4 Wedle tradycji arkadyjskiej4 pierwszym mieszka�cem tejziemi by� Pelazgos. Prawdopodobnie nie nale�y tego rozumie�w ten spos�b, �e by� mieszka�cem jedynym, lecz �e byli z nimjeszcze inni. Bo przecie� kim mia�by rz�dzi�? Lecz przewy�-1 �sma ksi�ga Pauzaniasza jest jedn� z najlepiej zachowanych i po�Elidzie" (ksi�gi V� VI) najobszerniejsz� cz�ci� dzie�a po�wiecon� opisowijednej krainy. Do zawartych w niej opis�w odwo�uje si� cz�sto autor w innychcz�ciach dzie�a, nazywaj�c t� ksi�g� najcz�ciej �Opowiadaniem arkadyjskim"(logos arkadikos) por. IV 29, 12: V 15. 4: VI 2, 4; VII 8. 6.2 Pauzaniasz w ten spos�b chce zaznaczy�, �e Arkadia jest wyj�tkow�w Grecji krain� ze wzgl�du na brak bezpo�redniego dost�pu do morza.3 Por. Iliada II 612 i n.4 Po dok�adnym okre�leniu granic Arkadii Pauzaniasz daje szerokie wprowadzeniew dzieje mieszka�c�w tej krainy a� do epoki hellenistycznej (do 6, 3),najwi�cej miejsca po�wi�caj�c mitycznym czasom kr�lewskim (do 5, 3). Opierasi� tu najprawdopodobniej na genealogii Ferekidesa � por. Diodor I 13.sza� innych wzrostem, si��, urod�, rozumem. Z tego w�a�niepowodu - jak mi si� wydaje - zosta� przez nich wybrany nakr�la. A Azjos5 tak o nim napisa�:Czarna ziemica wyda�a bogom r�wnego Pelazgapo�r�d wierch�w lesistych, aby r�d ludzki zaistnia�.5 Pelazgos, obj�wszy w�adz� kr�lewsk�, wpad� zaraz na pomys�budowy chat, �eby ludzie nie dr�eli z zimna, nie moklina deszczu, nie cierpieli od skwaru. On to by� wynalazc�chiton�w z owczych sk�r, kt�rych do dzi� u�ywa uboga ludno��na Eubei i w Fokidzie. Odzwyczai� ludzi od �ywieniasi� zielonymi li��mi, traw� i korzeniami, nie tylko niezdatnymido spo�ycia, ale nieraz wr�cz zab�jczymi.6 Wprowadzi� jako po�ywienie owoce d�b�w, ale nie wszystkich,tylko �o��dzi d�bu jadalnego. Spos�b od�ywiania wprowadzonyprzez Pelazgosa stosowali niekt�rzy tak d�ugo, a�Pytia, nie pozwalaj�c Lacedemo�czykom naruszy� stanu posiadaniaArkad�w, wypowiedzia�a te s�owa6:Wielu m��w w Arkadii jada �o��dzie d�bowe;oni stan� murem przed tob�; wszelako ci nie zazdroszcz�.Za panowania Pelazgosa nadano pono� ca�ej ziemi nazw� Pelazgii.ROZDZIA� II1 Likaon, syn Pelazgosa, okaza� si� jeszcze genialniejszy w pomys�achod ojca. Mianowicie, za�o�y� miasto Likozur�1 nag�rze Likajon, nada� Zeusowi przydomek Likajosa2, ustanowi�zawody Likaja. Wedle mego przypuszczenia zawody teustanowione zosta�y wcze�niej ni� przez Ate�czyk�w Panatenaja3.Te ostatnie mia�y pierwotnie nazw� Atenaja [tj. Ate�skie],5 Azjos z Samos - autor nie zachowanych poemat�w genealogicznychw stylu hezjodejskim. O jego �yciu niczego bli�szego nie wiemy.6 Wyroczni� t� szerzej omawia Herodot (I 66).1 Na temat tego miasta pisze Pauzaniasz szerzej w 38, 1.2 Por. 38, 5. Przydomek Zeusa - Likajos (tj. Wilczy) - pocz�tkowo mia�znaczenie Likegenes (tj. �wietlisty), kt�re z biegiem czasu si� zatar�o.3 Uczeni staro�ytni podawali r�n� kolejno�� ustanowieniaposzczeg�lnych �wi�t greckich. Np. Arystoteles (Fragmenta, ed. V. Rose.Leipzig 1886, s. 637) wymienia je w nast�puj�cej kolejno�ci: a) eleuzynskie; b)Panatenaje; c) argiwskie (ustanowione przez Danaosa); d) likejskie: e) wJolkos; f) istmijskie: g) olimpijskie: h) nemejskie: i) troja�skie (na cze��Patroklosa): j) pytyjskie. Natomiast Helladios (Photius, Bihliotheca. ed. I.Becker. Berlin 1824, s. 533a Panatenajami [tj. Wszechate�skimi] zosta�y pono� nazwanedopiero za czas�w Tezeusza, kiedy to ustanowi� je ca�y ludate�ski, z��czony w jedno pa�stwo4.2 Co do zawod�w olimpijskich, to tradycja ich pocz�tek cofajeszcze do czas�w przedludzkich. Legenda g�osi, �e sami bogowieKronos i Zeus walczyli tu w zapasach, a Kureci5 pierwsiwsp�zawodniczyli w biegu. Z tego wi�c powodu pragn� wy��czy�zawody olimpijskie z obecnego zestawienia. Wydaje misi�, �e Kekrops, kr�l Aten, i Likaon s� sobie wsp�cze�ni.Ale my�l�, �e okazali niejednakow� m�dro�� w sprawach religijnych.3 Ot� Kekrops pierwszy nazwa� Zeusa B�stwem Najwy�szymi uzna� za niew�a�ciwe sk�adanie ofiar z istot �ywych, sk�adaj�cna o�tarzu tylko placuszki miejscowe, kt�re Ate�czycy do dniadzisiejszego nazywaj� pelanoj. Likaon natomiast na o�tarz ZeusaLikajosa poni�s� niemowl�, zabi� je w ofierze i skropi�o�tarz krwi�6. Dlatego - wedle tradycji � tu� po z�o�eniu tejofiary uleg� zamianie w wilka [likos].4 Legenda ta trafia mi do przekonania, gdy� od dawna opowiadanajest przez Arkad�w, a ponadto ma cech� prawdopodobie�stwa.Ludzie bowiem w tych odleg�ych czasach bywaligo��mi i biesiadnikami bog�w z racji swej sprawiedliwo�cii zbo�no�ci. Je�li byli dobrzy, towarzyszy�a im jawna cze��ze strony bog�w. Je�li dopu�cili si� przest�pstwa, spada� nanich od razu ich gniew. Ba, w tych czasach nawet ub�stwieniadost�pili pewni ludzie, kt�rym dzi� jeszcze sk�ada si�cze�� jak Arystajos7, Brytomartis krete�ska8, Herakles, synb) wymienia jako najstarsze Panatenaje, a dopiero potem eleuzy�skie, wJolkos,istmijskie, olimpijskie, nemejskie i pytyjskie.4 Ustanowienie Panatenaj�w legenda staro�ytna przypisujeErychtoniosowi,legendarnemu za�o�ycielowi Aten � por. Apollodor III 14, 6, 6; Plutarch,Tezeusz, 24.5 Kureci - p�lboskie istoty mieszkaj�ce na Krecie, kt�re os�ania�y male�kiegoZeusa swoim ta�cem w zbroi. Ha�as, jaki tym czyni�y, mia� zag�uszy�p�acz dziecka � por. Hezjod, Fragmenta, ed. A. Rzach, Lipsiae 1902, frg.198; Kallimach, Hymn do Zeusa, w. 52 i n. Legenda na ich temat zwi�zanajest z rytua�em krete�skim. Cz�sto uto�samiano ich z Korybantami w kulcieRei.6 Jest to by� mo�e uzasadnienie praktyki ofiarowania nie tylko zwierz�t,ale r�wnie� ludzi.7 Arystajos zosta� ub�stwiony za przys�ugi wy�wiadczone ludziom. Najcz�ciejuwa�any jest za syna Apollona i nimfy Kyrene.8 Brytomartis krete�ska � por. II 30, 3 � bogini uto�samiana z Artemid�.Alkmeny, Amfiaraos9, syn Ojklesa, a opr�cz nich Polideukesi Kastori10.5 Dlatego mo�na te� uwierzy�, �e Likaon sta� si� dzikimzwierz�ciem, a Niobe, c�ra Tantala, zamieni�a si� w kamie�.W czasach wsp�czesnych natomiast z�o zyska�o wielk� moci rozpanoszy�o si� po ca�ej ziemi i po wszystkich miastach.Nikt ju� z ludzi nie bywa zaszczycany ub�stwieniem, chybatylko w formie komplementu i pochlebstwa nale�nego w�adcy,a znowu wobec niesprawiedliwych gniew bog�w dzia�a powolii czeka, a� st�d odejd�.6 Ponadto we wszystkich czasach tak bywa, �e dawno minionedzieje, a nawet wypadki wsp�czesne, trac� na wiarygodno�ciz winy tych, kt�rzy prawd� nadbudowuj� fa�szem. Otona przyk�ad powiadaj�, �e ju� od czas�w Likaona wesz�ow zwyczaj, �e podczas uroczysto�ci ofiarnych ku czci ZeusaLikajosa kto� z cz�owieka stawa� si� wilkiem, ale nie naca�e �ycie. Ot� w dziesi�tym roku od zamiany w wilka -je�li w tym czasie wstrzymywa� si� od spo�ywania ludzkiegomi�sa - zn�w z wilka stawa� si� cz�owiekiem. Je�li za� spo�y�,to na zawsze nim ju� pozostawa�.7 Podobnie opowiadaj� tak�e o Niobe, �e na g�rze Sypylosleje �zy w lecie. S�ysza�em jeszcze inne ba�nie, jak cho�by t�,�e gryfy maj� c�tki takie, jak pantery11, lub te�, �e trytony129 Amfiaraos� por. I 34, 2, gdzie obok niego jest mowa o ub�stwieniuProtezylaosa i Trofoniosa. Staro�ytne przekazy nie s� zgodne co dotego, czy by� on od pocz�tku bogiem, czy najpierw herosem. Cz�ciej uwa�anyza herosa.10 Zwykle wymieniani w odwrotnej kolejno�ci tzw. Dioskurowie, braciaHeleny � por. Homer, Iliada III 237. W III 13, 1 Pauzaniasz wyja�nia,�e zostali oni ub�stwieni dopiero po walce z Idasem i Linkeusem. WgHomera i Hezjoda � synowie Tyndareusa i Ledy, wg Pindara (Ody nemejskieX 80) Polideukes to syn Zeusa, Kastor za� Tyndareusa. Cz�sto uto�samianiz gwiazdozbiorem Bli�ni�t.11 gryfy � Por. I 24, 6 � przez poet�w i artyst�w przedstawiane cz�stojako �dmuchaj�ce w muszl�" demony, kt�rych wyobra�enie za po�rednictwemKrety Grecja zapo�yczy�a ze Staro�ytnego Wschodu (gryps = hebr. Kerub �por. Ksi�ga Rodzaju, 3, 24); najcz�ciej przedstawiane jako uskrzydlone lwyz g�ow� or�a.12 trytony � ich nazwa wskazuje na przedgreckie pochodzenie i zwi�zekz wod� � por. Amfitryte, Trytogeneja. Wg Hezjoda Tryton to syn Posejdonai Amfitryty. Ich wyobra�enia przej�li Grecy z kultur Wschodu. Przedstawianenajcz�ciej jako p�ludzie-p�ryby. Od IV w. p.n.e. pojawia si� r�wnie�wyobra�enie trytona o dw�ch rybich ogonach. Centrum ich kultu znajdowa�osi� w Libii � por... [ Pobierz całość w formacie PDF ] |