Władysław Kopaliński - Słownik Symboli, Historia sztuki - materiały UG
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
WŁADYSŁAW KOPALIŃSKI SŁOWNIK SYMBOLI Wiedza Powszechna Warszawa 1 Redaktorzy BOŻENA CHICIŃSKA. BARBARA GERS .1ANUARA SIKORSKA Okładka, obwoluta, karla tytułowa BARBARA BAJSAROWICZ Redaktor techniczny BOGUMIŁ MARCZAK Korektorzy EWA GARBOWSKA ALICJA MORYS © Copyright by Wydawnictwo ..Wiedza Powszechna" Warszawa 1990 Wydawnictwo ..Wiedza Powszechna" — Warszawa 1991 r. Wydanie II. Nakład 49800+200 egz.(oprawa twarda). 49800+200 egz. (oprawa broszurowa). Objętość 52.6 ark. wyd.. 32 ark. druk. Łódzka Drukarnia Dziełowa. 90-215 Łódź. ul. Rewolucji 1905 r. nr 45. Zam. 113/1100/91. ISBN 83-214-0746-3 dla nakładu oprawionego ISBN 83-214-0872-9 dla nakładu zbroszurowanego 2 SPIS TREŚCI Wstęp ................. 7 skróty .................. 10 Tekst słownika (A—Z) ............. 13—509 Indeks .................. 510-512 3 WSTĘP ..Żyjemy w świecie symboli, a świat symboli żyje w nas." Jean Cheyalier Termin symbol pochodzi od st.gr. symbolon, oznaczającego pierwotnie niewielki, rozłamany na pół przedmiot z metalu, kości, wypalonej gliny, drewna, jak np. pierścień czy tabliczka. Połówki te stanowiły znak rozpoznawczy dla dwóch osób, które łączył jakiś interes, wiązała umowa, kojarzyło pokrewieństwo, jednoczyły obowiązki przymierza, przyjaźni, gościnności czy pomocy. Gdy przybywał z odległych stron ktoś nieznajomy, syn, przyjaciel, wspólnik czy rządca drugiej osoby, przywożąc z sobą połówkę pierścienia czy tabliczki, wystarczyło przypasować do siebie (gr. symballein) krawędzie obu części, aby mieć pewność, że przybysz jest godny zaufania. Wyrazu ,,symbol" używano w różnych znaczeniach. I dziś nie przestał być terminem wieloznacznym. Całkiem z grubsza, praktycznie, symbole dzieli się zazwyczaj na: 1) znaki konwencjonalne (jak flagi, herby, litery, cyfry, znaki fabryczne, drogowe, matematyczne itd.) oraz 2) przedmioty, pojęcia, wyobrażenia, przeżycia związane jakimś wewnętrznym stosunkiem (współbrzmiące, kojarzące się, mające ,,wspólny rytm") z innym przedmiotem, pojęciem itd. Tylko ten drugi rodzaj symbolu jest tu przedmiotem naszego zainteresowania. Na obszarach tych samych lub pokrewnych tradycji kulturowych czy religijnych pewne rzeczy, wyrazy i znaki przywoływały w umysłach, uczuciach i wyobraźni naszych przodków inne rzeczy, wyrazy i znaki. W zjawisku tym istotne jest nie to, jakie są rzeczywiste związki między tymi rzeczami i pojęciami, ale to, w co wierzono i jak kojarzono. Związki te mogą być do dziś żywe i oczywiste w naszej kulturze: lew symbolizuje królewskość i odwagę; lis — chytrość; dom — schronienie, bezpieczeństwo; chleb i sól — gościnność. Ale mogą też być dla nas trudne do zrozumienia, a nawet zgoła niepojęte, gdyż gromadzone przed wiekami przez dawne, często nie istniejące już kultury. 4 Również definiowanie tego zjawiska było zawsze kłopotliwe, utrudniał je bowiem nieodłączny od symbolu element tajemniczości. Także rozszerzanie się czy zawężanie zakresu związków symbolicznych nie da się przewidzieć. Wydają się one „naturalne" dopiero po fakcie. „Anali- zować symbol rozumowo to obłuskiwać cebulę, aby odnaleźć cebulę" (Pierre Emmanuel). Już w swym pierwotnym greckim znaczeniu symbolon zawierał tak charakterystyczną dla siebie do dziś dwoistość, zasadę dzielenia i łączenia, rozstawania się i spotykania, zapominania i ponownego rozpoznawania. Te cechy znacznie się jeszcze wzbogaciły: wszystko, co symboliczne ma skłonność do wielowartościowości, do stałości i zmienności, do wyrażania dobra i zła, życia i śmierci, rozkwitu i więdnięcia, wznoszenia się i opadania, jest zarazem ezoteryczne i egzoteryczne, zasłania i odsłania. Właściwością symbolu jest niedookreśloność, mglistość; jest często płynny, migotliwy, pełen sprzeczności, nieraz dostępny tylko wtajemniczonym. Historia, teoria i filozofia kultury, estetyka, językoznawstwo, plastyka, medycyna, psychologia, prahistoria, etnografia, socjologia, religioznawstwo interesują się żywo działaniem, wpływami i wykładnią symboli. Czynią to także we własnym, dobrze zrozumianym interesie, polityka, propaganda, marketing i reklama. Symbole stały się również przedmiotem zainteresowania osób nie trudniących się zawodowo żadną z tych dziedzin. Spowodowało to pojawienie się w ciągu ostatnich lat licznych dzieł popularnych z tego zakresu — w Europie i Ameryce. * * * Słownik niniejszy nie zamierza być przewodnikiem po labiryncie naukowych i pseudonaukowych, zwalczających się teorii symboli. Służyć ma tylko jako praktyczna pomoc dla niespecjalisty szukającego rozeznania w głównych kierunkach symboliki jakiegoś przedmiotu czy pojęcia. Nie wprowadza też ścisłych podziałów między (nieostrymi zresztą) pojęciami symbolu, metafory i alegorii, które to rozróżnienia niezbyt by obeszły użytkownika, choć mogą być istotne dla specjalisty. Symbole nie pozwoliły się dotychczas w sposób przekonywający usystematyzować i sklasyfikować, nie dały się uporządkować ani chronologicznie, ani pod względem ważności. Stąd konieczność zastosowania innych, znacznie elastyczniejszych, bardziej literackich metod prezentacji niż te, jakich normalnie używają leksykony i encyklopedie. Spośród wielu możliwych układów Słownika wybrano taki, jaki wydawał się najwłaściwszy dla pierwszej tego rodzaju próby w literaturze 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |