W. Budzisz - ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNYM TERRORYZMEM, Studia Bezpieczeństwo wewnętrzne, Bezpieczeństwo ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
167 Wiktor BUDZISZ Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa z siedzibą w Poznaniu ZAGROŻENIA WSPÓŁCZESNYM TERRORYZMEM „Zabij jednego, przeraź dziesięć tysięcy” - stare chińskie przysłowie Jednoznaczne zdefiniowanie terroryzmu pomimo częstości jego występowa- nia nie jest zadaniem łatwym. Nawet eksperci zajmujący się tą problematyką nie są zgodni co wyboru jednej definicji – świadczy o tym istnienie ponad dwustu definicji tego zjawiska. Temat jest godny podjęcia ze względu na swą aktualność. Wyda- rzenia pierwszej dekady XXI wieku pokazały, że wciąż możemy stać się ofiarami zamachu terrorystycznego nie zależnie od miejsca, czasu czy też nakładów na bezpieczeństwo. Dynamicznie zmieniający się świat jest powodem ewolucji same- go terroryzmu. Idąc z duchem czasu również terroryzm zmienia się, ulega rozwo- jowi i występuje na coraz szerszej przestrzeni. Jakie są więc dziś zagrożenia pły- nące z terroryzmu? Niniejsza praca jest formą odpowiedzi na to pytanie. Jednak aby odpowiedź była wyczerpująca trzeba przyjrzeć się terroryzmowi z różnych punktów widzenia, metodycznie zbadać okoliczności dokonywania aktów terrory- zmu, a także prześledzić pobudki skłaniające zamachowców do zaatakowania niewinnych ludzi. Praca porusza także kwestię tworzenia zorganizowanych grup terrorystycznych oraz zawiera najpopularniejsze typologie terroryzmu stworzone przez ekspertów w dziedzinach kontrterroryzmu i antyterroryzmu. Aby móc w sposób efektywny badać jakiekolwiek zjawisko należy uprzednio określić ramy obserwacji – w tym przypadku będzie to konieczność odróżnienia terroryzmu od wszelkich innych działań ludzkich. Takie odróżnienie zapewni nam kilka przykładowych prób zdefiniowania pojęcia „terroryzm”. I tak na przykład defi- nicja przyjęta przez Federalne Biuro Śledcze (FBI) mówi, że „terroryzm to bez- prawne wykorzystanie siły lub przemocy przeciwko ludziom lub własności w celu zastraszenia lub zniewolenia władz rządowych, ludności cywilnej albo jakiejkolwiek grupy lub instytucji, w celu osiągnięcia celów politycznych lub społecznych”. 1 Idąc za ogólną definicją stosowaną na Akademii Obrony Narodowej można także przy- jąć, że terroryzm to „forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymusza- nia bądź zastraszania rządów lub określonych grup społecznych w celach politycz- nych, ekonomicznych lub innych”. 2 Mimo iż brak jest jednolitej definicji zjawiska warto przeanalizować określenia które padały najczęściej przy konstruowaniu po- nad 100 najpopularniejszych definicji terroryzmu, są to: przemoc, siła (83%), poli- tyczny (65%), strach (51%), groźba (47%), skutki psychologiczne i przewidywane reakcje (41,5%), planowanie, zorganizowana akcja (32%), metody walki, taktyka (30,5%), brak humanitarnych ograniczeń (30%), wymuszanie (28%), aspekt roz- głosu, reklamy (21,8%). 3 1 B. Zasieczna (red.): Encyklopedia terroryzmu . Warszawa 2004, s. 18 2 A. Ciupiński, M. Zając: Wybrane problemy walki z terroryzmem międzynarodowym . Warszawa 2003, s. 11 3 Por. J. Pilżys: Transnarodowe zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej . W: K. Kowalczyk, W. Wróblewski (red.): Terroryzm globalne wyzwanie . Toruń 2006, ss. 189-190 168 „Należy odróżnić terroryzm od terroru czy rządów terroru. Są to zupełnie od- mienne zagadnienia. Terroryzm określa się czasem jako przemoc słabszych oby- wateli wobec silniejszych organów państwa; zaś terror jako przemoc silniejszych organów państwa wobec słabszych obywateli. Terror bywa metodą rządzenia”. 4 „Należy pamiętać, że terroryzm występuje często w łagodnej formie, która jednakże też wypełnia znamiona określone przez definicję zjawiska. Działania takie jak blokowanie dróg, autostrad i przejść granicznych organizowane przez związki, zrzeszenia czy partie mają na celu wymuszenie od władz państwowych ustępstw o charakterze ekonomicznym lub niezależnych przywilejów”. 5 Jeżeli przyjmiemy, że bezpieczeństwo to „stan i poczucie pewności, wolność od zagrożeń” 6 to automatycznie możemy wskazać na podstawowy podział zagro- żeń płynących z terroryzmu. W świetle powyższej definicji bezpieczeństwa może- my mówić o zagrożeniach bezpośrednich – będących bezpośrednią konsekwencją zaistnienia aktu terrorystycznego (np. doznanie urazu ciała, utrata życia np. w wy- niku użycia broni przez terrorystów), a także o zagrożeniach pośrednich , które nie są bezpośrednią (fizyczną) konsekwencją ataku terrorystycznego, jednakże posia- dają szerszy zasięg działania niż zagrożenia bezpośrednie. Zagrożenia pośrednie nie wynikają z fizycznego wymiaru braku bezpieczeństwa ale są związane z trau- mą psychiczną (np. szok, strach, panika wśród społeczeństwa na wieść o zama- chu), atmosfera grozy wśród świadków zdarzenia). W świetle powyższych rozwa- żań można zatem przyjąć że media jako swoiste „nośniki wydarzeń” mogą stać się narzędziem w rękach terrorystów. „Wśród najważniejszych funkcji jakie pełnią me- dia należy wymienić funkcję „czwartej władzy”. Pod tym pojęciem rozumie się funk- cję kontroli życia politycznego, którą media mogą spełniać, ponieważ stale je ob- serwują i nagłaśniają zjawiska patologiczne”. 7 Prasę można postrzegać jako so- jusznika terrorystów. Świadomie czy nieświadomie media pomagają terrorystom w osiągnięciu celu. Terroryści w wielu przypadkach w pełni świadomie wykorzystują możliwości mass mediów. 8 „Ataki terrorystyczne często są starannie wyliczone i zaplanowane tak, by przyciągnąć uwagę międzynarodowych mediów elektronicz- nych i prasy”. 9 Powyższe zależności między terroryzmem a środkami masowego przekazu pozwalają wysunąć teorię, że najbardziej dogodnym obszarem typowa- nia miejsc i okoliczności przeprowadzania zamachów są miejsca i wydarzenia na- głaśniane medialnie. Przykładowo po zamachu na izraelskich sportowców prze- prowadzonym 5 września 1972r. przez członków ugrupowania Czarny Wrzesień, terroryści mięli świadomość doniosłości wydarzenia. W wydanym oświadczeniu organizacja terrorystyczna podkreślała wówczas, że wybór olimpiady był stupro- centowym sukcesem porównywalnym z „wymalowaniem nazwy Palestyny na górze widocznej z wszystkich czterech stron ziemi”. 10 4 M. Borucki: Terroryzm zło naszych czasów . Warszawa 2002, s. 5 5 Ibidem, ss. 5-6 6 Por. R. Zięba: Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych. „Sprawy Międzynarodowe” 1989, s. 10, cyt. za: J. Stańczyk: Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa . War- szawa 1996, s. 16 7 K. Maniszewska: Terroryzm a media. Środki masowego przekazu i literatura a rozwój terroryzmu w Republice Federalnej Niemiec w latach 1968 – 1998 . Wrocław 2006, s. 38 8 Por. Ibidem, s. 192 9 B. M. Jenkins: International Terrorism: A New Mode of Conflict . Londyn 1976, s. 50, cyt. za: K. Mani- szewska, op. cit., s. 192 10 Por. K. Maniszewska, op. cit., ss. 112-113 169 Wydarzenia z 11 września 2001r. wywołały tak duży szok, dlatego że wystąpi- ły w nich pewne nowe elementy takie jak: 1) Dokonanie zamachu na Stany Zjednoczone utożsamiane z najpotężniej- szym mocarstwem świata 2) Ogromna skala zamachu, tysiące ofiar i uszkodzenie „sztandarowych” obiektów USA (wieże WTC, Pentagon) 3) Środki masowego przekazu umożliwiły śledzenie „na żywo” wywołujących przerażenie wydarzeń, co w praktyce pomogło terrorystom osiągnąć ich cel, jakim było zastraszenie. 11 „Podstawowym zadaniem terroryzmu jest wywołanie strachu wśród docelowej grupy. Celem może być ludność cywilna w ogólności, mogą też nim być policjanci czy przedstawiciele władzy, którym próbuje się przeszkodzić w wypełnianiu przez nich obowiązków”. 12 Strach przed terroryzmem przewyższa niepokój przed zgubnymi skutkami ka- tastrof naturalnych – „(...) strach przed Naturą jest najczęściej mniej intensywny niż obawa przed terrorem wywołanym przez człowieka, chociaż obie reakcje stanowią odpowiedź na sytuacje, w których istnieje zagrożenie życia. Znacznie bardziej przerażające od zagrożeń naturalnych są działania wojenne lub przestępcze, takie jak masowe bombardowania albo rabunki z bronią w ręku”. 13 „Terroryzm międzynarodowy jest najniebezpieczniejszym narzędziem, wymie- rzonym w narody zamieszkujące zarówno rejony konfliktów, jak i od nich oddalone. Oprócz zniszczeń bezpośrednich jego konsekwencje mogą powodować znacznie głębsze szkody w społeczeństwach demokratycznych, zwłaszcza w tych które (...) nie mają długich i trwałych tradycji demokracji”. 14 Sam terroryzm polityczny jest formą przejawu ekstremizmu politycznego. 15 Według W. Kopalińskiego ekstremista to „człowiek skrajnych poglądów, radykał, zwolennik skrajnych, ostatecznych środ- ków”. 16 Jako sposób społecznej aktywności ekstremizm polityczny wiąże się z for- sowaniem interesów własnych bez respektowania praw i interesów innych grup społecznych oraz gotowością do stosowania przemocy w celu osiągnięcia swoich interesów. 17 Z jednej strony z całą pewnością można stwierdzić, iż „radykalny funda- mentalizm wykorzystujący terroryzm staje się podstawowym zagrożeniem współ- czesnego świata”. 18 Z drugiej jednak strony trzeba mieć świadomość racjonalizacji działań ludzkich – nikt nie określi siebie jako „tej złej strony konfliktu”, zatem „to co dla jednych jest terroryzmem, inni uznają np. za usprawiedliwioną metodę walki narodowowyzwoleńczej lub obronę tożsamości religijnej”. 19 11 J. Nazarkin: Nowe – stare zagrożenia: emocje i trzeźwa analiza . W: R. Kuźniar, Z. Lachowski (red.): Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian. Zagrożenia – Koncepcje – Instytucje . Warszawa 2003. ss. 106 – 107 12 B. Zasieczna (red.), op. cit., s. 13 13 Ibidem, s. 14 14 J. Nazarkin, op. cit., s. 126 15 Por. K. Maniszewska, op. cit., s. 28 16 W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych . Warszawa 1989, s. 143 17 Por. U. Jakubowska : Ekstremizm polityczny . W: K. Skarżyńska (red.): Psychologia społeczna . Warszawa 1999, s. 149 18 R. Olszewski: Bezpieczeństwo współczesnego świata . Toruń 2006, s. 11 19 Z. Cesarz, E. Stadtmüller: Problemy polityczne współczesnego świata . Wrocław 2000, s. 351 170 Szczególnym przejawem determinacji terrorystów jest Terrorystyczny Zamach Samobójczy (TZS) – rozumiany jako „akt terrorystyczny, w którym eksplozja ładun- ku materiału wybuchowego jest pojedynczym wydarzeniem incydentalnym; także taka forma zamachu bez użycia materiału wybuchowego, w której bezpośredni wykonawca musi zginąć (być gotowym do poniesienia śmierci, by zamach doszedł do skutku”. 20 To właśnie determinacja i ślepy upór terrorystów stanowi główne za- grożenie – jest bowiem niemal pewne, iż po wyjściu cało z nieudanej próby zama- chu terrorysta podejmie ponowną próbę ataku. Nie można przy tym liczyć na jakie- kolwiek „hamulce” psychologiczne jak np. skrupuły zamachowca. „Największe or- ganizacje terrorystyczne, które specjalizują się w wykonywaniu ataków przy użyciu osób, które giną w samobójczej misji, w przeważającej części wywodzą się z krę- gów islamskich. Nie oznacza to, że jedynie motywy religijne są w stanie skłonić ludzi do takich czynów. Psychika człowieka w wyniku nieustannego oddziaływania może zostać tak zmieniona, że wydany przez przywódcę rozkaz wysadzenia się w powietrze jest uważany za zwykłą powinność”. 21 Warto jednak podkreślić fakt, iż w żadnym razie nie wolno utożsamiać muzułmańskich ekstremistów religijnych doko- nujących zamachy, z ludźmi szczególnie religijnymi – w rzeczywistości swym po- stępowaniem przeczą regułom swej wiary. Przykładowo, łamią takie elementarne prawa dżihadu jak: miłosierne traktowanie wroga, zakaz tortur, zakaz atakowania cywilów i niewinnych, pomoc humanitarna udzielana wrogowi, wojna jako środek ostateczny. 22 Stosowanie zamachów samobójczych przez terrorystów pozwala im umocnić pozycję swoich organizacji wobec światowych nakładów na bezpieczeństwo. Ter- roryzm samobójczy sprawia, że: - można skutecznie walczyć nawet z wielokrotnie liczniejszym, lepiej wypo- sażonym i uzbrojonym przeciwnikiem - istnieje możliwość zaatakowania praktycznie dowolnego celu w dowolnym czasie - jako religijna interpretacja „świętej wojny” integruje świat muzułmański a przywódcom politycznym i religijnym daje władzę niemal absolutną - - zamachy samobójcze są atrakcyjne medialnie a przyciągając uwagę środków masowego przekazu umożliwiają rozpropagowanie ideologii fun- damentalistycznej. 23 Czynnikiem mogącym mieć wpływ na eskalację skutków działań terrorystów jest możliwość posiadania przez nich broni niekonwencjonalnej. Zamachy dokona- ne z użyciem np. broni chemicznej czy biologicznej były do zaobserwowania nie tylko współcześnie (np. rozpylenie gazu bojowego sarinu przez członków sekty Najwyższa Prawda w japońskim metrze) ale także na przestrzeni dziejów. Przykła- dowo już w XIV w. Tatarzy za pomocą katapulty przerzucali ciała zmarłych na dżumę do Kaffy na krymskim wybrzeżu Morza Czarnego – doprowadziło to do wybuchu epidemii. 24 „Dostępność (...) do środków przenoszenia broni i relatywnie 20 M. Zimny: Terroryzm samobójczy . Warszawa 2006, s. 15 21 Ibidem, s. 44 22 Por. H. Aktan: Działania terrorystyczne i zamachy samobójcze w świetle Koranu i tradycji Proroka . W: E. Çapan (red.): Terroryzm i zamachy samobójcze: muzułmański punkt widzenia . Warszawa 2007, ss. 45 – 61 23 Por. M. Zimny, op. cit., s 165 24 M. Borucki, op. cit., ss. 100 – 101 171 łatwy dostęp do nowoczesnych środków rażenia powoduje, że – patrząc długoter- minowo – zagrożenie na naszym globie, a w tym i na naszym kontynencie zmienia się”. 25 W grupie zagrożeń terroryzmem w warunkach każdego kraju możemy wyróż- nić atak z powietrza, morza i lądu przy użyciu następujących środków: - biologicznych – które mogą sprawić szerzenie się drobnoustrojów i ich tok- syn w żywności, glebie, wodzie i powietrzu, powstawanie psychoz strachu, przekonanie o niemożności przeciwdziałania, brak skutecznych lekarstw, trudność natychmiastowego zdiagnozowania przyczyn zachorowań i zgo- nów mylące objawy w okresie rozwijania się choroby - chemicznych – przy użyciu bojowych środków trujących oraz niebezpiecz- nych substancji chemicznych, w celu spowodowania maksymalnych znisz- czeń i ofiar ludności cywilnej lub szkody ekonomiczne - radiologicznych – do których można zaliczyć uszkodzenie jakiegokolwiek reaktora jądrowego, kradzież materiałów rozszczepialnych w celu kon- strukcji ładunków atomowych - dezinformacyjnych – ataki na sieci i systemy informatyczne, manipulowa- nie informacjami, zniszczenie informacji bądź systemu informatycznego np. w sektorze finansowym, energetycznym - konwencjonalnych – broń, materiały wybuchowe itp. 26 - Zmiany polityczne, technologiczne o charakterze globalnym determinują zmiany współczesnych struktur terrorystycznych – w rezultacie mamy dziś do czynienia z nowym modelem terroryzmu, który charakteryzuje się na- stępującymi cechami: - Obfituje w większą liczbę zabójstw. Terroryści reprezentujący „stary model” chcieli poświęcenia im uwagi, nie pragnęli natomiast masowych ofiar. Dziś chcą jednego i drugiego (bywa iż jedno uwarunkowane jest drugim). - Nowy model terroryzmu zakłada funkcjonowanie grup o charakterze tran- snarodowym, o ogólnoświatowym zasięgu działania. - Większe dofinansowywanie struktur terrorystycznych, co przekłada się na ich większą niezależność i samodzielność. - Terroryści są znacznie lepiej wyposażeni, wyszkoleni i wykształceni. - Specyfika ideologiczna i kulturowa niektórych grup terrorystycznych ogra- nicza możliwości walki z nimi np. poprzez utrudnioną infiltrację struktur przez agentów wywiadu. - Coraz większa dostępność do broni niekonwencjonalnej dla grup terrory- stycznych. 27 Pojawienie się nowego modelu terroryzmu jest przejawem dostosowywania się grup terrorystycznych do ery informacyjnej. Znamienne są zmiany w 3 płasz- czyznach: 1) Organizacja grup terrorystycznych – odchodzenie od struktur hierarchicz- nych, coraz częstsze formowanie transnarodowych zdecentralizowanych i płaskich struktur sieciowych. 25 R. Olszewski, op. cit. s. 11. 26 Por. Jan Pilżys, op. cit., s. 190. 27 Por. R. D. Howard: Uderstanding Al. Quaeda’s Application of the New Terrorism – the Key to Victory in the Current Campaign . W: R.D. Howard, R. L. Sawyer (red.): Terrorism and Counterterrorism. Under- standing the New Security Enviroment . Guilford 2002, ss. 75 – 76 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |