wąsiński,
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->NEODIDAGMATA 27/28POZNAŃ 2005ARKADIUSZ WĄSIŃSKIWyższa Szkoła Umiejętności Społecznychw PoznaniuAUTOKREACJA CZŁOWIEKA W DOBIE KULTURYOBRAZKOWEJ JAKO NOWY ASPEKT BADAWCZYPEDAGOGIKI MEDIÓWABSTRACT. Wąsiński Arkadiusz,Autokreacja człowieka w dobie kultury obrazkowej jako nowy aspektbadawczy pedagogiki mediów[Human self-creation in the era of pictorial culture as a new investiga-tive aspect of medial education]. “Neodidagmata” 27/28, Poznań 2005, Adam Mickiewicz Universi-ty Press, pp. 53-66. ISBN 83-232-1602-9. ISSN 0077-653X.In the article a self-creative activity of present-day people in the context of complex research onmedial education was considered. On the groundwork of aggregative understanding of media wedescribed both the root of tensity arising between a man and a medial space and a function of theabove-mentioned space in the following categories: 1. consolidating and supplementing, 2. initiat-ing and inspiring, 3. motivating and valuating.On the background of this consideration were analysed semantic relationships of self-creation andself-accomplishment taken up by people in the medial space. In conclusion we indicated an im-portance of a narrative nature of medial transmission as a factor that initiates and stimulates self-creative activities of modern people.Arkadiusz Wąsiński, Wyższa Szkoła Umiejętności Społecznych w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy w Kato-wicach, ul. Sobieskiego 15a, 40-084 Katowice, Polska – PolandWe współczesnej refleksji podejmowanej w ramach pedagogiki medial-nej zyskują na znaczeniu trzy zasadnicze aspekty relacji pomiędzy mediami– wytworem człowieka a nim samym. Odnoszą się one do: edukacji szkol-nej i równoległej, socjalizacyjnych oddziaływań mediów na osobowośćczłowieka, a także do procesów wychowania i samowychowania przebiega-jących w przestrzeni medialnej1.________________Początkowo koncentrowano się na dwóch obszarach badawczych utożsamianychz kształceniem i wychowaniem, niemniej jednak znaczenie wpływów socjalizacyjnychz udziałem mediów wymusza aktywność badawczą także w ramach pedagogiki medialnej.Por. W. S t r y k o w s k i ,Media w edukacji: od nowych technik nauczania do pedagogiki i edukacjimedialnej,[w:] W. S t r y k o w s k i (red.),Media a edukacja.Wydawnictwo eMPi2, Poznań 1997,s. 15-16; tenże:Pedagogika medialna jako interdyscyplinarna nauka o mediach,[w:] W. S t r y k o w s k i ,154A. WąsińskiPierwszy obszar utożsamiany jest z procesem kształcenia podejmowa-nego w wymiarze instytucjonalnym, jak też samokształcenia – głównie wrealiach pozainstytucjonalnych2. Z kolei drugi i trzeci wiązane są z analiząrzeczywistych skutków socjalizacji dokonującej się w przestrzeni medióworaz możliwości jej realnego wpływu na jakość i przebieg procesu wycho-wania i samowychowania3. O ile więc pierwsze ujęcie sprzyja koncentro-waniu się na sposobach przekazywania wiedzy i uczenia się z wydatnymwykorzystaniem technologii informacyjnych, o tyle w drugim i trzecimujęciu podkreśla się wagę tych zjawisk, które zachodząc w przestrzeni me-diów, wpływają na uświadomienie i interpretację znaczeń artykułowanychw sądach egzystencjalnych4oraz internalizację wartości, norm i wzorówpostępowania społecznie pożądanych.Wskazane rozróżnienie jest istotne z uwagi na to, iż przyjęcie kontekstukształcenia i samokształcenia zwykle lokuje rozważania wokół specyfikizwiązku mediów z człowiekiem w płaszczyźnie edukacyjnych zastosowańnowych technologii zarówno wśrodowiskuszkolnym, jak i poza nim.Rozważania te ogniskują się wokół wskazania kierunku transformowaniaszkoły do antycypowanych realiów społecznych. Obejmują zatem refleksjęzorientowaną na wypracowanie najkorzystniejszych wświetledydaktycz-nym i psychologicznym strategii edukacyjnych z założenia mających har-monijniełączyćnauczanie i uczenie się5. Stale udoskonalane możliwościtechnologiczne współczesnych mediów stanowią argument uzasadniający izarazem stymulujący do projektowania innowacji dydaktycznych przekra-czających tradycyjny podział pomiędzy tym, co wiąże się z przekazywa-niem treści programowo określonych i uporządkowanych oraz z ocenia-niem poziomu ich przyswojenia przez ucznia, a tym, co wiąże się ze spon-________________A. Z a jąc (red.),Nowoczesne media w kulturze, nauce i oświacie.Tarnowska Oficyna Wydawni-cza, Tarnów 1997, s. 8-9.2Por. W. S k r z y d l e w s k i ,Media – narzędzia intelektualne,[w:] W. S t r y k o w s k i (red.),Media a edukacja,op. cit., s. 80-83.3Warto podkreślić, iż całokształt wpływów wywieranych na jednostkę z udziałem me-diów jest bardzo złożony i wewnętrznie heterogeniczny. Rozdzielne ujęcie analityczne owychwpływów umożliwia pełniejszą charakterystykę poszczególnych składowych. Stąd przed-stawiony podział w dużej mierze koresponduje z rozważanymi przez profesora BogdanaSuchodolskiego teoretycznymi i praktycznymi aspektami podziału procesu wychowania wszerokim rozumieniu na proces kształcenia i wychowania w wąskim ujęciu. Zob. B. S u c h o -d o l s k i ,Pedagogika,[w:] W. P o m y k ało (red.),Encyklopedia Pedagogiczna.Fundacja Innowacja,Warszawa 1997, s. 538-539.4M. S t r aś- R o m a n o w s k a ,Los człowieka jako problem psychologiczny. Podstawy teoretycz-ne,Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1992, s. 119-123.5A. Wąs ińs k i ,Szkoła w społeczeństwie informacyjnym wświetleanalizy społeczno--ekonomicznych czynników wpływających na charakter i dynamikę jej przeobrażania,[w:] W. S t r y -k o w s k i , W. S k r z y d l e w s k i (red.),Kompetencje medialne społeczeństwa wiedzy.WydawnictwoeMPi2, Poznań 2004, s. 221-229.Autokreacja człowieka w dobie kultury obrazkowej55tanicznym poszukiwaniem dowolnych treści edukacyjnych uwarunkowa-nym jego indywidualnymi zainteresowaniami, aspiracjami, samodzielno-ściąi kreatywnością.Natomiast kontekst socjalizacyjny i wychowawczy odnoszą się do kwe-stii jakości uczestnictwa jednostki w – posługując się terminologią WandyZagórskiej – rzeczywistości wykreowanej kulturowo6. Uczestnictwo toprzejawia się przede wszystkim w formie aktywności zorientowanej naodbiór przekazów kulturowych dobiegających z przestrzeni mediów. Jakopierwszoplanowe jest zatem analizowanie zagadnień dotyczących realnegowpływu, jaki wywiera przestrzeń mediów na internalizację przez jednostkęwartości, zasad i norm społecznych, etycznych oraz kulturowych. Niewąt-pliwie ważnym aspektem analiz pedagogicznych są niejednokrotnie nieko-rzystne wpływy socjalizacyjne mediów na prawidłowe dojrzewanie osobo-wościowe człowieka7(aczkolwiek ostatnie zdarzenia związane ze szczegól-nym przeżywaniemżałobynarodowej pośmierciJana Pawła II w wymiarzemedialnym ukazują, iż mogą one stanowić skuteczne instrumentarium słu-żącepozytywnemu oddziaływaniu socjalizacyjnemu). Wielowątkowa ana-liza mediów w relacji do człowieka odbiorcy, ale i twórcy przekazów kultu-rowych ujawnia, iż nie sprawdzają się „redukcjonizmy” interpretacyjneartykułowane w jednostronnych sądach wartościujących8. Wszak o specyfi-ce roli mediów w zakresie uświadamiania i rozumieniaświataznaczeńi sensów, formowania postaw oraz podejmowania samodzielnych wyborówrozpatrywanych na poziomie jednostkowym czy społecznym decyduje jed-nostka. Zauważalny jest zatem ich potencjał, który może mieć istotne zna-czenie w realizacji zamierzeń wychowawczych i samowychowawczych.Tak wyróżnione obszary badawcze zakreślają ważny poznawczo po-dział na rozdzielne i agregatywne rozumienie mediów. Rozumienie roz-dzielne odnosi się przede wszystkim do realizowanej wśrodowiskuszkol-________________W. Z a g ó r s k a ,Symboliczne przeniesienie i uczestnictwo człowieka dorosłego w rzeczywisto-ściwykreowanej kulturowo,[w:] A. T o k a r z (red.),Edukacja dla rozwoju twórczości.„PsychologiaRozwojowa” 2000, t. 5, nr 3-4, s. 346-347.7Zob. W. S t r y k o w s k i ,Media w kulturze i edukacji−szanse i zagrożenia,[w:] W. S t r y -k o w s k i , A. Z a jąc (red.),Dylematy przemian oświatowych,t. 1. Rzeszów 1997; J. I z d e b s k a ,Rola mass mediów w kształtowaniu przez dziecko obrazuświata,[w:] W. S t r y k o w s k i (red.),Mediaa edukacja.Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2000; P. K o s s o w s k i ,Dziecko i reklama telewizyjna.Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1999, s. 192-203; A. I w a n i c k a ,Udział medióww kształtowaniu aktywności kulturowej młodzieży,[w:] W. S t r y k o w s k i , W. S k r z y d l e w s k i(red.),Kompetencje medialne… op. cit., s. 283-288.8W debacie społecznej oraz naukowej dostrzegalna jest znacząca polaryzacja stanowiskw zakresie interpretowania wpływów mediów na funkcjonowanie człowieka. Od skrajnychstanowisk „katastroficznych”, wieszczących upadek moralny i cywilizacyjny człowieka, poulokowane na drugim krańcu kontinuum stanowiska „euforyczne”, utożsamiane z niereali-zowalnymi w praktyce korzyściami, jakie niosą człowiekowi media.656A. Wąsińskinym edukacji wspartej technologiami informacyjnymi. Tam bowiem poszu-kuje się innowacyjnych strategii wdrażania do procesu kształcenia poszcze-gólnych rodzajów mediów. Wciąż bowiem magnetowid, telewizor, rzutnik,komputer czy też sieć stanowią odrębne nośniki, selektywnie i sporadycz-nie stosowane w tym procesie9. Natomiast rozumienie agregatywne przyj-mowane jest w rozważaniach pedagogicznych, w których abstrahuje się odedukacyjnych zastosowań mediów wśrodowiskuszkolnym, a koncentrujena wielorakich instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych wpływach wy-chowawczych oraz socjalizacyjnych mediów. Wtedy też ujmuje się je jakoprzestrzeń medialną, a więc złożony, wewnętrznie heterogeniczny konglo-merat wzajemnie współzależnych i zarazem komplementarnych mediów,choć różnorodnych pod względem technologicznym i funkcjonalnym10.Oczywiście dla celów analitycznych w ramach takiego ujęcia wyodrębniasię poszczególne rodzaje mediów – traktując je jako elementy składowe – poto, by skoncentrować się na specyfice wpływu na sposób funkcjonowaniaczłowieka, np. telewizji, radia, prasy, kina czy też Internetu. Niemniej jed-nak należy podkreślić, iż w realiach społecznych nie działają one niezależ-nie, w izolacji od siebie. Stąd też ich wpływ na człowieka jest jednoczesny icałościowy. Wszak stanowią one integralny składnik rzeczywistości czło-wieka i zarazem współwyznaczają warunki jego jednostkowego i społecz-nego bytowania.Przestrzeń medialna utożsamiana jest więc z różnymi kategoriami kla-syfikacyjnymi mediów. Obejmuje ona bowiem media wyodrębniane zgod-nie z kryterium: ich technologicznego zaawansowania11(ekranowe i nie-ekranowe12), charakteru uczestnictwa jednostki w procesie komunikacyj-nym13(interaktywne i podające14), psychologicznych aspektów recepcji ko-________________Por. E. K a m e d uła ,Edukacja i media w zreformowanej szkole,[w:] W. S t r y k o w s k i (red.),Media a edukacja.Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2000, s. 240-242.10Warto podkreślić, iż wspomniany system utożsamiany jest z agregatywnym rozumie-niem przestrzeni medialnej i w takim też sensie przytaczany jest w niniejszych rozważaniach.11Zob. W. S t r y k o w s k i ,Media w edukacji…,op. cit., s. 12; także: M.M. S y sło ,Technolo-gia informacyjna a edukacja medialna,[w:] W. S t r y k o w s k i , A. Z a jąc (red.),Nowoczesne mediaw kulturze, nauce i oświacie.Tarnowska Oficyna Wydawnicza, Tarnów 1997, s. 27.12Media ekranowe kojarzone są przede wszystkim z najnowszymi technologiami infor-macyjnymi. Z reguły wszystkie nowe media cyfrowe, które współtworzą wzajemnie kom-plementarne, przynajmniej częściowo interaktywne systemy sieciowe posiadają – abstrahującod wielkości i budowy – ekrany. Media nieekranowe kojarzone są z kolei z tradycyjnymiśrodkamiprzekazu takimi, jak: prasa, książka, plakat, rzeźba itp.13Zob. W. S t r y k o w s k i ,Media w edukacji…,op. cit., s. 12; także: T. G o b a n - K l a s ,Me-dium, media i masy.„Nowa Polszczyzna” 1999, nr 4 (14), s. 24-25.14Media interaktywne to takie, które zapewniają warunki transakcyjnego uczestnictwaw wymianie informacji. Media podające determinują bierne uczestnictwo jednostki w proce-sie odbioru przekazu.9Autokreacja człowieka w dobie kultury obrazkowej57munikatu15(zimne i gorące16) oraz podmiotowo-kulturowej aktywnościczłowieka – odbiorcy przekazów kulturowych17(media kulturowe: narra-cyjne i nienarracyjne18).Wyróżnione kryteria podziałów mediów znajdują zainteresowanie ba-dawcze w różnych dyscyplinach nauk społecznych. Interesujące są bowiemzachowania ludzi uwarunkowane specyficznymi własnościami mediów.Wszak wartościowe poznawczo są odpowiedzi na podstawowe pytania:czy media wywierają wpływ na człowieka? w jakim zakresie i stopniu? czyów wpływ jest zależny od psychospołecznych czynników? czy wpływają nato, jak myśli odbiorca, czy „tylko” na to, o czym myśli? na ile determinująjego czyny? czy wirtualny charakter egzystowania człowieka może stać sięrealną alternatywą wobec dotychczasowych, niewirtualnych doświadczeńspołecznych? Zapewne nie sposób zestawu pytań dotyczących tej proble-matyki domknąć. Ich zakres merytoryczny stale się poszerza o nowe treściwynikające z dokonujących się przeobrażeń społecznych, obyczajowych,komunikacyjnych, zawodowych, publicznych, ludycznych, a także eduka-cyjnych. Stąd wzrastające, wielopłaszczyznowe zainteresowanie zróżnico-wanymi napięciami, jakie powstają w relacji pomiędzy człowiekiem a prze-strzenią mediów.Źródłemtakich napięć jest niewątpliwie dychotomiczne zróżnicowanieról, jakie przyjmuje i na co dzień odgrywa człowiek, obcując z przestrzenią________________E. M c L u h a n , F. Z i n g r o n e (red.),Marshall McLuhan. Wybór tekstów.WydawnictwoZysk i S-ka, E. Różańska, J.M. Stokłosa (przekł.), Poznań 2001, s. 229-234; zob. także:P. A n d r u k i e w i c z ,Wielki rozmówca,„Nowa Polszczyzna” 1999, nr 4 (14), s. 32.16Media zimne różnią się od gorących wyrazistością, utożsamianą przez M. McLuhanaze stopniem „upakowania” dużej liczby danych w treści przekazu. Media gorące są więcwyraziste, czyli przekazują odbiorcy uporządkowane, gotowe, zamknięte treści, które niewymagają z jego strony indywidualnego dopełniania. Natomiast media zimne są mało wyra-ziste, dostarczają treści kojarzone z „niedomkniętymi”, niedopowiedzianymi wypowiedziami.Wymuszają tym samym u odbiorcy wysiłek intelektualny w postaci dopełniania wszystkiegotego, co nieczytelne. Media zimne, odwołując się do intelektu, sytuują się u dołu symbolicznejskali temperatur reakcji odbiorcy na uchwyconą treść przekazu. Z kolei media gorące, odwo-łującsię do emocji, sytuują się w górnej części tej skali.17W. Z a g ó r s k a , op. cit., s. 347.18Należy sądzić, iż przedstawiony dychotomiczny podział nie wyczerpuje pojemnejznaczeniowo kategorii mediów kulturowych, niemniej jednak skłania do namysłu nad niektó-rymi aspektami aktywności kulturowej jednostki i jej podmiotowej samotranscendencji. Domediów kulturowych zalicza się m.in. spektakle filmowe, teatralne i baletowe, utwory z za-kresu literatury (wraz z jej współczesnymi postaciami, jak: komiks, gry komputerowe i RPG –computer role-playing game),muzyki, sztuk plastycznych czy też właściwy czasom postmoder-nistycznym społeczny teatr uliczny (technoparty), w którym aktorów postrzega się nie tylkojako partnerów współtworzących widowisko, lecz jednocześnie jako publiczność spontanicz-nie reagującą na grę. Zob. T. S z l e n d a k ,Technomania. Cyberplemię w zwierciadle socjologii,Graffiti BC, Toruń 1998, s. 68; J. C h w a s z c z , M. P i e t r u s z k a , ks. D. S i k o r k i ,Media.Wy-dawnictwo KUL, Lublin 2005, s. 29-33.15 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |