Władysław z Gielniowa, średniowiecze
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->WŁADYSŁAW Z GIELNIOWAŹródła:- T. Michałowska,Średniowiecze- W. Wydra,Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej,Poznań 1992.( z tego brałam o bernardynach i sprawdzałam treści z encyklopedii)- wikipediaPIŚMIENNICTWO BERNARDYŃSKIE DO POŁOWY XVI WIEKUZakon bernardyński ( w Polsce nazywani byli obserwantami) był ostatnimzgromadzeniem utworzonym na ziemiach polskich w średniowieczu. Pierwszy klasztorzałożono w 1453, w czasie pobytu w Krakowie Jana Kapistrana, włoskiego kaznodziei,propagatora reformy franciszkanów. Na początku XVI mieli 25 klasztorów ( 700zakonników). Konwenty powstał w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Lwowie, Wilnie iBydgoszczy. Przy wielu z nich organizowano biblioteki, studia teologiczne, skryptoria. Wstępdo tych zakonów mieli także mieszczanie. Powszechnie bernardyni byli uważani za polskizakon narodowy. Szczególnie cenna jest twórczość w języku polskim, bernardyni kładliwręcz jakby programowy nacisk na język polski. Bernardyni zawsze starali się oddziaływaćna różne kręgi społeczne. Działalność ich podsumowuje spisanie kancjonałów Puławskiego iKórnickiego ( spisane 1551- 1555).W oryginalnej twórczości bernardyńskiej wyróżnić można piśmiennictwo na użytekklasztory oraz przeznaczone dla kręgu wiernych. Podstawowa działalność skupiała się napracy wśród wiernych ( katecheza, kaznodziejstwo). Bernardyni interesowali sięmnemotechniką, uprawiali sztukę pamięci, z ich duszpasterska działalnością wiążę siędziałalność pierwszej oficyny wydawniczej w Polsce ) wędrownego drukarza KaspraStraubego). Z ich działalnością misyjną wiążę się rzecznikowanie i pośredniczenie przy drukuliturgicznym w języku staro- cerkiewno- słowiańskim.Bernardyni nie tylko kopiowali i gromadzili dotychczasowy dorobek literacki, aletakże sami tworzyli. Na użytek nowicjuszy Jan Szklarek napisał podręcznik . Bartłomiej zBydgoszczy sporządził dwa słowniki. Bernardyni prowadzili tez działalność związana zhistorią ( katalogi papieży, cesarzy, królów- abecedariusze, synteza dziejów powszechnych ).Powstały też bernardyńskie pieśni religijne. Ponieważ nie wszyscy znali łacinę posiadalibernardyni dla nowicjuszy modlitewniki w języku polskim. Dla potrzeb tercjarek tłumaczonona język polski teksty psalmów. Dziełem bernardynów jest prawdopodobnieRozmyślanieprzemyskiez początków XVI wieku, proza narracyjna.Szeroko zakrojona była działalność bernardynów w zakresie modlitw- wianki,różańce, koronki i psałterze maryjne. W środowisku bernardyńskim powstawały pieśni wjęzyku polskim, przede wszystkim kolędy, pieśni maryjne ( Matka radosna, boleściwa,Niepokalane Poczęcie), pasyjne. Zakon ten uprawiał także różne formy teatralne- szopki,żłóbki, jasełka, igry, adoracja żłóbka ( związane z kultem Bożego Narodzenia). Inąinscenizacją obrzędową była ceremonia obmywania nóg w Wielki Czwartek.Udramatyzowana postać miały też uroczystości wielkopiątkowe.Z zakonem bernardyńskim związany jest tez rozwój laud- porannych modlitwpochwalnych, podczas której śpiewano Psalmy zaczynające się słowami laudate ( chwalcie).WŁADYSŁAW Z GIELNIOWAWładysław z Gielniowa znany tez jako Ładysław z Gielniowa. W świetle ostatnichodkryć i badań filologicznych (przede wszystkim Wiesława Wydry) Władysław z Gielniowajawi się jako najwybitniejszy spośród znanych z imienia poetów naszego średniowiecza.Urodził się ok. 1440 r. w Gielniowie pod Opocznem w rodzinie mieszczańskiej. Naukęrozpoczął w szkółce parafialnej . W roku 1462 zapisał się na Akademię Krakowską, studiajednak szybko porzucił i wstąpił do krakowskich bernardynów. Był to reformistyczny odłamfranciszkanów zwanych "obserwantami". Władysław z Gielniowa dwukrotnie pełnił wzakonie funkcję prowincjała, usilnie pracując nad usprawnieniem jego organizacji orazpodniesieniem poziomu formacyjnego i intelektualnego zakonników. Zasłynął jakoznakomity kaznodzieja. Uczestniczył w kapitułach generalnych zakonu w Urbino iMediolanie. W latach 1487 - 1490 i 1496 1499 bł. Władysław był przełożonym prowincjipolskich obserwantów i czuwał nad 22 domami zakonnymi. W Urbino i Mediolanie brałudział w kapitułach generalnych, powiększył prowincję o dwa domy: w Skępem i Płocku nadDźwiną. W latach 1504-1505 był przełożonym w warszawskim klasztorze Św. Anny, tutaj teżzmarł 4 maja 1505 roku. Będąc gwardianem i kaznodzieją w zakonie w Warszawiezaprzyjaźnił się i został duchowym doradcą księżnej mazowieckiej Anny.Pod koniec życiaprzełożeni zezwolili osiąść O. Władysławowi w konwencie warszawskim w charakterzegwardiana i kaznodziei. W czasie kazania w Wielki Piątek wpadł w ekstazę, uniósł się naoczach wiernych ponad ambonę i zawołał: Jezus! Jezus!Wzruszony tłum zaczął powtarzać Jezus! Jezus! Kiedy upadł na ambonę zasłabł. Przeniesionydo izby chorych, oddał Bogu swego ducha 4 maja 1505 r. - w 65 roku życia i 43 roku pobytuw zakonie.Błogosławiony Władysław wyróżniał się duchem pokuty. Spał po kilka godzin nalichym sienniku, bez poduszki, przykryty własnym habitem. Nieustannie pościł, nosiłwłosiennicę i często biczował swoje ciało. Chodził zawsze boso i pieszo odbywał wizytacjerozległej prowincji. Pomimo surowości dla siebie, był prawdziwym ojcem dla współbraci.Szczególną opieką otaczał starych i chorych zakonników. Specyfiką ascezy bł. Władysławabyło szczególne nabożeństwo do imienia Jezus. Każde kazanie zaczynał od tego słodkiegoImienia, a ku czci Matki Bożej ułożył Godzinki i wiele pieśni. Serdeczną czcią otaczał takżematkę NMP św. Annę, ku której czci ułożył również Godzinki.Władysław z Gielniowa pisał zarówno po łacinie (dla współbraci), jak po polsku (dlaludu). Do utworów łacińskich należy m.in. antyfona i epitafium na cześć bł. Szymona zLipnicy, autobiograficzny wiersz o wstąpieniu do zakonu, modlitwa do św. Brygidy,wierszowany wykaz kar pokutnych, pieśń do Matki Bożej na czas zarazy oraz poemat opartyna biblijnej Pieśni nad pieśniami. Po polsku pisał Gielniowczyk przede wszystkim pieśniprzeznaczone dla wiernych. Należą do nich: pieśń na Boże Narodzenie Augustus kiedykrolował (zob. fragmenty w dziale Z pieśni bożonarodzeniowych), pieśń pasyjna ŻołtarzJezusów, pieśń Jasne Krystowo oblicze, nawiązująca do apokryficznej legendy o obliczuChrystusa odbitym w cudowny sposób na chuście Weroniki, pieśń-modlitwa do Jezusa osiedem darów Ducha Świętego (Jezu, Zbawicielu ludzski) oraz przedstawione poniżej dwiepieśni o tematyce maryjnej: Anna, niewiasta niepłodna i Już się anjeli wiesielą. Prócz nichGielniowczykowi można przypisać kilka innych utworów maryjnych; przedstawimy je - jakopieśni o autorstwie niepewnym - w kolejnym dziale.Władysław z Gielniowa pisał regularnym wierszem sylabicznym, stosował rymy wewnętrzne,anafory, akrostychy i układy abecedariuszowe. Większość jego pieśni polskich, a więcprzeznaczonych dla ludu, ma charakter wierszowanych legend opartych na popularnychwątkach apokryficznych. Odbija się w nich żarliwe nabożeństwo do Matki Bożej i Jezusa wduchu devotio moderna i propagowanej przez nią modlitwy myślnej. Dzięki twórczościbernardyńskiego poety język polski zaczął częściej i donośniej rozbrzmiewać w murachnaszych świątyń, tym bardziej, że Gielniowczyk doczekał się licznych uczniów ikontynuatorów.TwórczośćPisał w języku łacińskim dla współbraci i polskim dla ludu (kazania i pieśni)Utwory w języku łacińskim:Serve Dei Simon- antyfona i epitafium na cześć bł. Szymona z Lipnicyautobiograficzny wiersz o wstąpieniu do zakonumodlitwa do św. Brygidywierszowany wykaz kar pokutnychpieśń do Matki Bożej na czas zarazypoemat oparty na biblijnej Pieśni nad pieśniami.Utwory w języku polskim:Żołtarz Jezusów- pieśń pasyjna o 15 (potem 27) czterowersowych zwrotkachskładających się z parzyście rymowanych trzynastozgłoskowcówpieśń na Boże NarodzenieAugustus kiedy krolował,Jasne Krystowo obliczepieśń nawiązuje do legendy o obliczu Chrystusa odbitym wcudowny sposób na chuście świętej Weroniki,Jezu, Zbawicielu ludzski- pieśń-modlitwa do Jezusa o siedem darów Ducha ŚwiętegoAnna, niewiasta niepłodna- pieśń o tematyce maryjnejJuż się anjeli wiesielą- pieśń o tematyce maryjnejO Jezu Nazareński o królu żydowski- modlitwa antytatarskaJezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne…( adaptacja tekstu czeskiego)Przypisuje mu się autorstwo:Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi PannyGodzinki ku czci św. AnnyCancio de observacione debiuta X preceptorum Die-wierszowany dekalog w językupolskimTzw. Pieśni SandomierzaninaO Maryja, kwiatku panieński…Świebodność Boga żywego…-o Wniebowzięciu NMPKultDo jego grobu przychodzili ludzie, by się modlić i wypraszać łaski. 13 kwietnia 1572uroczyście przeniesiono relikwie Ładysława od kościoła na ołtarz w obecności nuncjuszapapieskiego kardynała Franciszka Commendone i króla Zygmunta Augusta. W średniowieczubyło to równoznaczne z kanonizacją, ponieważ jednak Stolica Apostolska zmieniła warunkiznacznie je zaostrzając bernardyni rozpoczęli starania o jego beatyfikację. Dopiero papieżBenedykt XIV wydał 11 lutego 1750 r. dekret beatyfikacyjny. Uroczystości połączono ztrzechsetną rocznicą pobytu bernardynów w Polsce i odbyły się 1753 r.W 1759 r. papież Klemens XIII ogłosił błogosławionego patronem Królestwa Polskiego iWielkiego Księstwa Litewskiego. Papież Jan XXIII 19 grudnia 1962 r. ogłosił go głównympatronem Warszawy (po reformie kalendarza kościelnego w 1974 r. jest drugorzędnympatronem miasta).Wspomnienie liturgiczne przypada 25 września.Od roku 1630 w kościele zakonnym św. Anny w Warszawie znajduje się kaplicabłogosławionego Władysława. W 1864 r. nastąpiła kasata klasztoru, opiekę nad kościołem irelikwiami przejęli księża diecezjalni. 10 VIII 1959 skradziono relikwiarz z trumienką,których nie odnaleziono do tej pory. W roku 1966 Katedra Krakowska podarowała kościołowiśw. Anny relikwie ramienia błogosławionego.Został jako jeden z dwóch Polaków, obok Ojca Wawrzyńca z Oćmawy, wymieniony wksiążce o mediach i jasnowidzachLudwika Szczepańskiego,jako osoba obdarzona daremlewitacji.Uroczystości beatyfikacyjne O. Władysława odbyły się w Warszawie w 1753 roku.Z Michałowskiej:Głównym obiektem kultu Władysława były osoby Jezusa i Marii. W centrum jego uwagiznalazły się: pasja ( ujmowana w sposób dramatyczny i naturalistyczny z towarzyszącym jejwątkiem współcierpienia Maryi), narodziny ( z podkreśleniem sielskich motywówmacierzyństwa i niemowlęctwa, sceneria żłóbka) oraz pochwała Marii.Dzieje Marii dzieli się na trzy części jeśli chodzi o zaśnięcie: zwiastowanie śmierci,oczekiwanie zaśnięcia, pogrzeb Marii i wniebowzięcie.Utwory:1. Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne…Pieśń pasyjna z 1488 rokuObiektem kultu jest Chrystus i MaryjaZnana pod innym tytułem „ŻołtarzJezusów czyli piętnaście rozmyślenia o Bożymumęczeniu”Pasja ujmowana w sposób dramatyczny i naturalistyczny z towarzyszącym jejwątkiem współcierpienia Maryi- compassioLiczy 68 wersów, 17 strof 4- wersowych, rymy abab13-zgłoskowiec, średniówka po 7 sylabieZbieżność utworu z pieśnią czeską- polska adaptacja (?)Do wykonywania po kazaniuMa pogłębiać nastrój medytacyjnyKolejność wydarzeń zgodna z przekazem biblijnymLiczby jako odbicie harmonii świata i nawiązanie do antyku ( 3- Trójca, 4- kwadratcnót świętych- umiarkowanie, sprawiedliwość, męstwo, roztropność, 10- doskonałość,7- połączenie 3+4, 1- stwórca)Anafora, co prowadzi do paralelizmu składniowego, wymusza zmiany składni, courozmaica utwór, cechuje wielka pobożność, chęć wyróżnienia i uszanowaniabohateraSkładnia wpływa na emocje czytelnika,. Pełni funkcje ekspresywną, ważniejszeskładniki tekstu znajdują się na początku zdania ( uwypuklenie)Operowanie czasem, tryb rozkazujący, mowa zależna, scena pasji w czasieteraźniejszym dla wyróżnienia punktu kulminacyjnego, autor jako świadek zdarzenia1 zwrotka- realizacja planów Boga w stosunku do Chrystusa, ostatnia wieczerza2 zwrotka modlitwa w OgrójcuZwroty do duszy, do chrześcijanMaryja jako matka patrząca bezsilnie na haniebną śmierć syna wydaje się być zbytsłaba do udźwignięcia tego brzemienia duchowego, studium psychologiczneskonfrontowane, skontrastowane z opisem tortur fizycznych, nabiera większejwyrazistości2. Augustus kiedy krolował…Historia narodzeniaWątki apokryficzne związane z tematem narodzinStrofy 1-10 historia biblijna o spisie, stajencePełna czułości scena macierzyńskaPolemika z motywem nienaruszonego dziewictwa MariiWezwanie wiernych do radowania sięDruga część obejmuje pokłon pasterzy, ponowne wezwanie do radości.3. Już się anieli wiesielą26 strofPodział na cztery segmenty: 1- los Marii po śmierci Syna, przyjęcie przez Jana, 2-pozdrowienie anielskie, zapowiedź śmierci i przekazanie liścia palmowego, ostatniawola Matki Bożej, 3- wśród tych, którzy otaczają śpiąca Maryje pojawia się Jezus zinstrukcjami dotyczącymi pogrzebu, 4- ponowne zejście Jezusa po Matkę***Cechą znamienną utworów Władysława z Gielniowa , wspólną pieśniom epickim orazlirycznym, była nie tylko ich budowa wierszowo- stroficzna, ale równocześnieporządkowanie zwrotek według określonych chwytów formalnych: [ Pobierz całość w formacie PDF ] |