Włodarczyk - Kryminalistyczne ślady biologiczne portretem sprawców zabójstw innych przestępstw, Studia ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2007, 53, SUPPL. 2, 159–165 RENATA WŁODARCZYK KRYMINALISTYCZNE ŚLADY BIOLOGICZNE „PORTRETEM” SPRAWCÓW ZABÓJSTW I INNYCH PRZESTĘPSTW FORENSIC BIOLOGICAL TRACES AS A „PORTRAIT” OF PERPETRATORS OF MURDER AND OTHER OFFENCES Wyższa Szkoła Oicerska Policji w Szczytnie ul. Piłsudskiego 111, 12-100 Szczytno Komendant-Rektor: insp. Krystian Szwajkowski Summary Conclusions : Conclusions will include the inding of biological micro-traces being often times omitted but which are of importance and thanks to currently applied equipment and genetic methods may lead to individual identiication on the basis of a very small amount of evidential material collected. Introduction : In the introduction remarks will be provided on inspections of the sites of murder or of other offences, conducted with the participation of a forensic physician or other experts of forensic biology. The goal of this paper is to make interested parties aware of the possibility of numerous biological traces and micro-traces found on the scenes of diverse crimes, which many a time are omitted. The presence of those traces prompts one to strive for individualised identiication of perpetrators of murder based upon the material they leave behind. In case of problems with actual identiication of a perpetrator there is a possibility of a group-wise identi- ication, accompanied by the creation of one but speciic version of the subject occurrence. Those type of actions may be carried out thanks to the application of modern investigation methods and materials at individual stages of looking at evidence. Furthermore, a whole procedural algorithm is developed, from discovering a biological trace through its technical and procedural preservation, inspections of the victim, and perpetrator and collection of comparative materials from both of them, selection of appropriate methods and measures till the eventual indings i.e. individualisation of man. In the paper morphologic properties of forensic mate- rial of human origin (tissues, secretions, excrements, nail and teeth scratches) will be exposed; the material will be classiied and on that basis some pre-selected material will undergo further analyses with particular attention drawn to molecular researches. K e y w o r d s: criminalistic – biological traces – forensic autopsy. Streszczenie Wstęp : Przedstawiono ogólne uwagi dotyczące zasad oględzin na miejscach zabójstw lub innych przestępstw prowadzonych z udziałem lekarza medycyny sądowej lub ekspertów z zakresu biologii kryminalistycznej. Celem doniesienia jest przybliżenie możliwości wystę- powania śladów i mikrośladów biologicznych na miejscach różnych przestępstw, które niejednokrotnie są pomijane. Obecność tych śladów ukierunkowuje osobniczą identy- ikację sprawców zabójstw na podstawie pozostawionego przez nich materiału biologicznego. W przypadku proble- mów z bezpośrednią identyikacją sprawcy istnieje moż- liwość dokonania identyikacji grupowej, ze stworzeniem jednej, ale konkretnej wersji zaistniałego zdarzenia. Tego typu działania mogą być przeprowadzane dzięki stosowa- niu nowoczesnych metod badawczych na poszczególnych etapach postępowania dowodowego. Przedstawiono pełny algorytm postępowania, od ujaw- nienia śladu biologicznego, poprzez jego zabezpieczenie 160 RENATA WŁODARCZYK techniczne i procesowe, oględziny oiary, sprawcy i pobra- nie od nich materiału porównawczego, aż po dobór odpo- wiednich metodyk i środków oraz dokonywanie końcowych ustaleń (indywidualizacja człowieka). W pracy wyekspono- wano również oraz przedstawiono klasyikację cech mor- fologicznych materiału kryminalistycznego pochodzenia ludzkiego (tkanki, wydzieliny, wydaliny, rysy po zębach i paznokciach). Wnioski : Dokonany przegląd wskazuje na częste pomi- janie w czasie oględzin istotnych dla sprawy mikrośladów biologicznych, które dzięki obecnie stosowanej aparaturze oraz metodom genetycznym mogą doprowadzić do identy- ikacji osobniczej, nawet jeżeli ekspert dysponuje bardzo małą ilością zabezpieczonego materiału dowodowego. grupy, co do sposobu postępowania w różnych okoliczno- ściach i z różnymi śladami. Specjalista medycyny sądowej, uczestnicząc w oględzinach zwłok, skupia się przede wszyst- kim na czynnościach związanych z ustaleniem przyczyny i mechanizmu zgonu. Natomiast mniejszą wagę przywiązuje do natychmiastowego określenia tożsamości oiary oraz zabezpieczenia ze zwłok śladów biologicznych, które po- tencjalnie mogłyby w tym pomóc lub doprowadzić wręcz do samego sprawcy przestępstwa. Aby uniknąć tego rodzaju sytuacji, należy zaplanować oględziny i wybrać metodę ich prowadzenia (dośrodkową, odśrodkową). Przestrzeganie tej zasady wpływa na ilość i jakość zgromadzonych śladów, sporządzanej dokumentacji i ogranicza ryzyko zafałszowa- nia prawdy obiektywnej. W dostępnej literaturze podkreśla się duże znaczenie oględzin miejsca zdarzenia jako czyn- ności procesowej, ze szczególnym wyróżnieniem miejsca znalezienia zwłok. W praktyce często jednak się zapomina o dokładnym przeprowadzeniu niezbędnych czynności, które mogą wnieść istotne informacje o zaszłych zmianach i możliwych skutkach przestępstwa. Niezmiernie ważny jest udział lekarza sądowego w oglę- dzinach na miejscu znalezienia zwłok i innych poważnych przestępstw. Może on wnieść niezbędne informacje do spra- wy służące identyikacji osobniczej i nadaniu sprawie wła- ściwego biegu. Obowiązujące kryteria kładą szczególny nacisk na udział tych biegłych, rezygnując z wzywania lekarzy pogotowia ratunkowego lub innych specjalności. Istotna jest także pełna współpraca medyka z ekspertami techniki kryminalistycznej i pozostałymi członkami ze- społu [4]. Tylko dzięki przemyślanym działaniom i dużej ostrożności można sporządzić np. „portret genetyczny” sprawcy na podstawie pozostawionych przez niego śladów biologicznych. H a s ł a: kryminalistyka – ślady biologiczne – oględziny. Wstęp Z praktyki wiadomo, że miejsce zdarzenia musi być odpowiednio chronione, aby ryzyko wystąpienia zmian już po zaistnieniu przestępstwa ograniczyć do minimum. Chodzi o właściwe zabezpieczenie miejsca do czasu, gdy mający wiedzę z dziedziny kryminalistyki pracownicy będą mogli przystąpić do oględzin [1]. Każde wejście w dany rejon dodatkowej osoby powoduje zmiany, zniszczenie albo znie- kształcenie śladów kryminalistycznych, w tym szczególnie biologicznych. Nawet wejście policjantów zabezpieczających teren na miejsce przestępstwa powinno następować tylko w sytuacji niezbędnej. Bowiem oględziny miejsca, mające na celu ujawnienie i pobranie śladów oraz dowodów prze- stępstwa, będą miały sens tylko wtedy, gdy nie zaszły istotne zmiany powodujące utratę cennego materiału. Zapobiegając takim sytuacjom, nie tylko nie dopuszcza się do wtargnięcia osób trzecich na miejsce zdarzenia, lecz także ogranicza się dostęp osobom z ekipy prowadzącej czynności. Dobrym rozwiązaniem jest ustalanie ścieżki poruszania się członków grupy na miejscu zdarzenia, tzw. „ścieżki powszechnego dostępu” [2]. Należy bowiem pamiętać, że popełnione na tym etapie błędy mogą skutkować zafałszowaniem dowodowego znaczenia śladów przestępstwa. Niezachowanie właściwej ostrożności często doprowadza do pomijania wielu drob- nych śladów, do ich zniekształcania i zniszczenia na skutek zjawiska kontaminacji lub naniesienia śladów niezwiąza- nych ze zdarzeniem. Według Lisieckiego, do najczęściej popełnianych błędów na miejscu zdarzenia zalicza się m.in. brak właściwego zabezpieczenia miejsca znalezienia zwłok i terenu przyległego przed dostępem osób trzecich (nie- uprawnionych) lub prowadzenie działań procesowych przez osoby nieprzygotowane merytorycznie albo bez stosownego doświadczenia zawodowego [3]. Autor dowodzi, że w ta- kich wypadkach grupa wykonująca zadanie powinna być dobrana według kwaliikacji i umiejętności, a zwłaszcza istotny jest dobór osoby kierującej zespołem. Prowadzący powinien bowiem wyeliminować niektóre mankamenty Zadania grupy oględzinowej Analiza i synteza wyznaczonych na miejscu oględzin celów oraz wzięcie pod uwagę indywidualnych okoliczności konkretnego zdarzenia, racjonalizują tzw. „quasi-castin- gi”. Odpowiednio dobrany uczestnik zespołu rozumie moc porzekadła: „diabeł tkwi w szczegółach”, a te dostrzegane są jedynie przez pasjonatów prawa, specjalistów o dużym poczuciu odpowiedzialności i doświadczeniu. To ostat- nie warunkuje dostrzeganie szczegółu w całości i całości w szczególe, typowości, dzięki czemu postępowanie pro- wadzone jest we właściwym kierunku. Badacze zajmujący się problematyką, podkreślają jak wiele zależy od drobia- zgów, ujawniania dwuznaczności ocen i wniosków, do ja- kich miałby uprawniać dany ślad. Dla Waltosia [5] proces karny to synonim walki o dowody, ich zdobycie i utrwalenie. Z kolei Kępiński [6] stwierdził, że każdy człowiek zosta- wia w swoim otoczeniu słabszy lub silniejszy „imprinting”. Przykładowo po ułożeniu drobiazgów na stole, sposobie zostawiania niedopałka papierosa itd., można poznać, kto był w danym mieszkaniu. Charakter porządku utrzymy- KRYMINALISTYCZNE ŚLADY BIOLOGICZNE „PORTRETEM” SPRAWCÓW ZABÓJSTW I INNYCH PRZESTĘPSTW 161 wanego przez człowieka w jego otoczeniu jest podobny do osobistego stylu [7]. Takiego zatem „porządku” należy się spodziewać na miejscu zdarzenia, po dokonaniu czy- nu zabronionego prawem. Aby uniknąć błędnej oceny za- stanej sytuacji, trzeba zauważyć każdy detal i rozpoznać „indywidualny porządek” pozostawiony przez sprawcę. Organy ścigania, działając przeciwko dobrze wyszkolonym i wyposażonym przestępcom, zostały zmuszone do powo- ływania stałych czy doraźnych grup oględzinowych, za- opatrzonych w środki techniki kryminalistycznej (zarzą- dzenie nr 1426 KG Policji). Zespół powinien składać się z fachowców o gruntownym wykształceniu, dysponujących doświadczeniem zawodowym, gdzie szczególne zadanie przewidziane jest dla kierującego zespołem. Prowadzą- cy, po przybyciu na miejsce oględzin, zbiera informacje, koordynuje oraz koryguje dokonane wcześniej czynności. Podejmując decyzje i udzielając wskazówek, ukierunkowuje dalsze działania, a dzięki uzyskanemu materiałowi sprawnie zarządza prowadzonym postępowaniem. Ważny jest udział doświadczonego technika kryminalistyki, dla utrwalenia zastanej sytuacji, zarejestrowania przebiegu dokonanych czynności oraz ujawnienia i zabezpieczenia ważnych dla sprawy śladów dowodowych [8]. W sprawach poważnych zabójstw najbardziej istotny jest udział eksperta z dziedziny medycyny sądowej i jego współpraca z zespołem. Lekarz, rozpoczynając swoje czynności, opisuje ułożenie zwłok, gdyż to – w połączeniu z opisem śladów (np. krwi, włosów, włókien itd.) – może ułatwić odtworzenie przebiegu zda- rzenia. W toku wstępnych oględzin zewnętrznych zwłok określa zanieczyszczenie powłok ciała płynami ustrojo- wymi, wydzielinami, wydalinami i substancjami obcego pochodzenia, obecność owadów i stadium ich rozwoju oraz obrażenia ciała z uwzględnieniem podziału na po- wstałe za życia, w czasie agonii i po śmierci [9]. Ponadto udziela pomocy organowi procesowemu w poszukiwaniu i zabezpieczaniu śladów biologicznych. Oględziny zwłok na miejscu ujawnienia wykonywane są często pobieżnie, bez zdejmowania odzieży w celu ujawnienia ważnych śladów, czy cech mogących pomóc w identyikacji oiary lub spraw- cy. Istnieje obawa, że w wypadku kilkudniowego odstępu między znalezieniem zwłok a dokonaniem autopsji może dojść do utraty, zatarcia lub zniekształcenia cennych śladów na skutek ich przemieszczenia albo niedogodnych warunków atmosferycznych. Zatem optymalnym rozwiązaniem jest poddanie jak najbardziej skrupulatnym oględzinom zwłok oraz otoczenia na miejscu ich ujawnienia. Później może się okazać, iż nie będzie czego badać, ponieważ wiele istotnych śladów i cech ulegnie zniszczeniu [10]. Jeżeli występują przesłanki warunkujące rozebranie zwłok na miejscu ich znalezienia (np. możliwość zniekształcenia lub utraty śladów na odzieży zwłok podczas transportu), lub istnieją powo- dy indywidualne dla zdarzenia, to należy po rozebraniu utrwalić wygląd zwłok przy użyciu urządzeń rejestrujących obraz, uwzględniając uszkodzenia ciała, ślady i cechy cha- rakterystyczne, a także obejrzeć całą powierzchnię ciała, łącznie z otworami naturalnymi (zwłaszcza w wypadku przestępstw na tle seksualnym) [11]. Jeżeli nie ma takiej możliwości, ze względu na otoczenie bądź aurę, wówczas proponuje się obecnie stosowane samonośnych namiotów do oględzin, pozwalających na dokonanie niezbędnych czynności. Natomiast uczula się na nieingerowanie za pomocą jakichkolwiek przedmiotów w światło lub wnę- trze otworów rany (spotkano przypadki penetrowania ran i otworów po pociskach – linijką, drutem, częścią roboczą wkrętaka – siłą wpychanymi do środka). Można w ten sposób wypaczyć obraz zdarzenia i uniemożliwić zastosowanie metod genetycznych, gdzie minimalna ilość śladu z okolic rany czy otworu potrzebna do analiz może ulec degrada- cji. Tym bardziej, że dalsze ustalenia i pobranie materiału dokonane zostaną przez wyspecjalizowanych fachowców na sali sekcyjnej, w odpowiednich warunkach i z użyciem specjalistycznego sprzętu. Do czasu przybycia biegłego, prokuratora, przemieszczać lub obracać zwłoki można tylko w wyjątkowych okolicznościach. Ważne są tutaj wiedza, planowe podejmowanie decyzji, wyposażenie, zachowanie ostrożności przez członków zespołu – przede wszystkim podczas zabezpieczania szczątków i tkanek. Uwzględnić należy możliwość szkodliwego wpływu czynników środo- wiskowych i kontaminacji – skażenia materiału przezna- czonego do identyikacji technikami molekularnymi. Mając na względzie kontaminację, konieczne jest używanie przez ekipę jednorazowej odzieży ochronnej, sterylnego sprzętu i aparatury (dezynfekowanie ich roztworem podchlorynu sodu i etanolu) oraz właściwy sposób pakowania i postę- powania, aby wyeliminować ujemny wpływ elementów otoczenia na ślady dowodowe [12]. Znaczenie oględzin Praktyka kryminalistyczna dowodzi, iż po każdym przestępstwie pozostają ślady na miejscu, przedmiotach oraz osobach z nim związanych, które są niemymi świad- kami zdarzenia. Ujawnienie ich jest ważnym zadaniem oględzin, ponieważ stanowi podstawę procesu wykrywania i docierania do sprawcy. Oględziny to czynność proce- sowa polegająca na dokonaniu spostrzeżeń stanu obiektu oględzin. Jednak w procesie karnym do ustalenia, czy popełniono przestępstwo i kto je popełnił, jest wyma- gane odtworzenie przebiegu takiego zdarzenia zgodnie z rzeczywistością. Do tego niezbędna jest znajomość stanu z chwili oględzin (miejsca, osoby, rzeczy, zwłok), gdzie po czynnościach wstępnych następują oględziny szczegó- łowe. Podjęte tutaj działania mają największe znaczenie, ponieważ koncentrują się na problemach organizacyjnych oględzin miejsca zdarzenia, a zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów jest głównym celem tego zadania [13]. Zakres czynności wykonywanych podczas wstępnego etapu oględzin szczegółowych został przedstawiony w § 81 pkt. 5 zarządzenia nr 1426. Obejmują one ujawnienie i pierwotne zbadanie wyrazistych dowodów rzeczowych czy drobnych śladów, które ograniczają swobodę poruszania 162 RENATA WŁODARCZYK się grupy dokonującej oględzin na miejscu zdarzenia, ale pozwalają stworzyć wersję kryminalistyczną oraz dokonać pierwotnej rekonstrukcji przebiegu zdarzenia [14]. Dodat- kowo wprowadzono konieczność ustalenia alternatywnej drogi poruszania się ograniczonej liczby członków zespołu, wyznaczenia terenu i układania w jego obrębie np. białych kart papierowych (w Anglii funkcjonują specjalne „wysepki chodu”). Po skończonych czynnościach ze spodniej strony tych kart, w razie konieczności, można pobrać zauważony materiał dowodowy. W sprawach przestępstw o szerszym znaczeniu kryminalnym, wykorzystuje się osiągnięcia nauki i techniki do rejestrowania wyglądu i ułożenia materiału dowodowego względem otoczenia, zabezpieczania oraz badania zebranych śladów. Najważniejsze tutaj jest doko- nywanie analiz materiału biologicznego, prowadzących do bezpośredniej identyikacji człowieka [15]. W dalszej kolejności, podczas oględzin odzieży często lokalizowane są ślady, których trudno szukać na ciele osoby, a które mogą być bardzo pomocne w rekonstrukcji przebiegu zda- rzenia i identyikacji sprawcy [16]. Mogą to być rozdarcia, przecięcia, zabrudzenia cząstkami obcego pochodzenia, z którymi musiały mieć kontakt osoby biorące bezpo- średnio udział w zdarzeniu lub które zostały naniesione w czasie jego zaistnienia. Ponadto obok zwłok mogą się znajdować substancje lub przedmioty niezwykle istotne dla wyników oględzin, a których znaczenie może ocenić tylko lekarz (płyny o swoistym zapachu niektórych tru- cizn, leki, opakowania po nich), przedmioty odpowiadające swoim kształtem obrażeniom. Pamiętać należy, iż odzież, przedmioty i opakowania, na których znajdują się ślady biologiczne, przed przekazaniem do badań muszą być prze- chowywane w możliwie niskiej temperaturze, w suchych i w miarę przewiewnych warunkach. Równocześnie istotne jest nie tylko samo zabezpieczenie śladów biologicznych, lecz także odpowiednia interpretacja wyglądu ich nanie- sienia. Na przykład krwawe plamy mogą być utworzone na różnych podłożach (chłonne, niechłonne, ciało ludzkie); w różny sposób, tj. kapanie, rozprysk, spływanie, ściekanie, rozmaz, odwzorowanie, krwawienie z tętnic powodujące powstanie kałuży, a także z różnych kierunków (ruchy sprawcy w stosunku do ciała oiary, jej pozycja w trakcie oraz ruchy po doznanych obrażeniach). Krew, spadając z różnej wysokości, tworzy okrągłe, mniej lub bardziej „wykrzyknikowate” wypustki i rozpryski, które skiero- wane są zgodnie z poruszającym się ciałem, z większym bądź mniejszym nasileniem i liczbą powstałych urazów (u oiary i/lub sprawcy). Najczęściej popełnianym błędem podczas oględzin miejsca ujawnienia zwłok, w których otoczeniu znajduje się duża ilość krwi, jest nieświadome „roznoszenie” jej przez członków zespołu dokonującego oględzin. Trudno jest potem odtworzyć pierwotny, bar- dzo istotny wygląd krwawych plam, ponieważ w czasie przemieszczania oiary może dojść do naniesienia innych „śladów”. Powszechnie uważa się, że analiza mechanizmu powstania krwawych śladów daje podstawę do wniosko- wania o typie i liczbie obrażeń oraz samym narzędziu przestępstwa, co wprawny biegły będzie potraił zinterpre- tować we wnioskach opinii. Wiedza i doświadczenie pro- wadzącego postępowanie zapobiega nie tylko popełnianiu błędów podczas czynności, ale i pozwala na precyzyjne sformułowanie pytania w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii. Prowadzący postępowanie powinien także wiedzieć, że ślad może być badany na kilku płaszczy- znach, kompleksowo przez różnych biegłych. Przykłado- wo krwawe odwzorowanie linii papilarnych umożliwia identyikację daktyloskopijną (cyjanoakrylan nie działa destrukcyjnie na kod genetyczny), ale też jest nośnikiem śladów osmologicznych, zawiera cząsteczki kwasu DNA do określenia genomu ludzkiego (krew, resztki komórek nabłonkowych). Śledczy może również zlecić wykonanie ekspertyzy zespołowej przez skierowanie pytań do biegłych jednej specjalności, zakreślając etapy badawcze różnych śladów biologicznych pobranych z ciała lub odzieży za- bezpieczonej ze zwłok. Wielu autorów jest zdania, iż nie tylko rozkład krwawych plam na miejscu zdarzenia, ale też nasienia, włosów, włókien, elementów roślinnych itp., odgrywa ważną rolę w dowodzeniu prawdy obiektywnej. W praktyce spotyka się charakterystyczne rozmieszczenie wyrwanych włosów na ciele, odzieży, za paznokciami oso- by, w jej ręku (tzw. strefy Widy). Ponadto na tych włosach stwierdzano obecność materiału nadającego się do dal- szych, różnorodnych analiz kryminalistycznych. Kolejność czynności wykonywanych przez ekspertów powinna być więc ściśle zaplanowana, ponieważ tylko wtedy przyniesie spodziewane efekty. Ujawnianie i zabezpieczanie kryminalistycznych śladów biologicznych oraz pobieranie materiału porównawczego W ujęciu taksonomicznym określenie „kryminalistyczne ślady biologiczne” oznacza ślady związane z żywym organi- zmem lub pochodzące od żywego organizmu, czyli od ludzi, zwierząt i roślin, które miały związek z przestępstwami. Na- tomiast w ujęciu anatomiczno-izjologicznym ślady te dzieli się na: tkanki, wydzieliny (nieodzowne do funkcjonowania organizmów żywych), wydaliny (produkty przemiany mate- rii), jak również ślady w postaci podłużnych rys, które mogą tworzyć paznokcie, pazury zwierzęce oraz zęby ludzkie lub zwierzęce. Te ostanie, jeżeli będą posiadały cechy indywi- dualne, mogą być wykorzystane w badaniach identyikacyj- nych. Dzięki temu uzyskać można identyikację grupową, a nawet indywidualną osoby lub gatunkową zwierzęcia. Przy braku takich cech, ślady w postaci podłużnych rys, zadrapań na skórze ludzkiej mają znaczenie tylko we wnioskowa- niu o przebiegu zdarzenia. Czynnikami niszczącymi ślady biologiczne na wszystkich etapach postępowania, na które należy zwrócić szczególną uwagę, są: wysoka temperatura, nasłonecznienie, wysoka wilgotność, podłoże (gleba bogata w kwas humusowy, rdza, tynk, zabrudzona tkanina, farba klejowa), drobnoustroje, związki chemiczne, detergenty, KRYMINALISTYCZNE ŚLADY BIOLOGICZNE „PORTRETEM” SPRAWCÓW ZABÓJSTW I INNYCH PRZESTĘPSTW 163 elektrolity, produkty spalania (sadze, smoły), przeciąg, wiatr (w przypadku włosów, włókien, mikrośladów), lampy UV, zwierzęta, rośliny zielone. Związane jest to z warunkami środowiska, w którym ślady przebywały. Do poważnych błędów przedlaboratoryjnych należy zaliczyć pozostawie- nie oraz przechowywanie śladów biologicznych na wilgot- nych podłożach lub w szczelnie zamkniętych pojemnikach i woreczkach z tworzyw sztucznych, co prowadzi do ich gwałtownej destrukcji (przyspieszają rozkład). Natomiast przechowywanie tych śladów w opakowaniach papiero- wych, warunkach suchych i chłodnych, znacznie ogranicza degradację. Analogicznie ślady te, pobrane na nawilżone i oznaczone „wymazówki”, winny być przed zapakowaniem i wysłaniem do analiz dokładnie wysuszone w temperaturze pokojowej [17]. Skuteczne wysychanie ułatwia odcinanie końcówek tulejki chroniącej pałeczkę, a wprowadzone obec- nie pakiety genetyczne do pobierania wymazów ze śluzówki policzków zaopatrzone są już w tulejki bezkońcówkowe. Wyszukanie na miejscu zdarzenia śladu, gdy jest on duży, barwny i kontrastujący z podłożem, nie sprawia żadnych trudności. Natomiast kiedy przeprowadza się oględziny w warunkach nocnych, ślady są małych rozmiarów, ulotne (włosy, włókna, mikroślady), podłoże jest zbliżone barwą, jest to teren otwarty, podłoże jest chłonne, czy też ślad jest w niedostępnym miejscu (np. za listwą przypodłogową, w różnych szczelinach), to jego znalezienie może okazać się problematyczne. W terenie otwartym (na polu, drodze, lesie), oprócz oględzin podłoża, należy przeprowadzić po- szukiwanie śladów na luźno leżących przedmiotach (kij, cegła, kamień). Przedmioty te mogą stanowić narzędzie przestępstwa lub mogą zachowywać na swojej powierzchni ślady naniesione. W takich wypadkach należy korzystać z relektorów, lamp, oświetlenia laserowego, lup, innego sprzętu ułatwiającego pracę, w tym pasków testowych, m.in.: Peroxtesmo KM, Heglostix®, Hemastix®, Multi- stix®, Hemophan, Bluestar® Forensic Mini Kit, luminal – do ujawniania śladów krwawych, Phadebas® – do ujaw- niania śladów śliny, Phosphatesmo KM – do ujawniania śladów spermy. Poza miejscem zdarzenia ślady biologiczne, podob- nie jak inne ślady, ujawniane są na: ciele osoby związanej ze zdarzeniem – oględzinom poddaje się przede wszystkim odsłonięte jej części: głowę, kark, szyję, ręce wraz z po- braniem wyskrobin spod paznokci; w zależności od cha- rakteru zdarzenia również części zasłonięte: ślady nasienia w okolicach płciowych, włosy na intymnych częściach ciała, przemieszczające się kontaktowo; odzieży i przedmiotach, które osoby miały przy sobie w czasie zaistniałego zdarze- nia – wyszukanie tych śladów na tkaninach jest związane z barwą, wzorem, typem wyrobu i właściwościami włókien. Plamy łatwo wsiąkają w tkaninę i w wypadku, gdy barwa, wzór tkaniny są podobne do barwy, kształtu śladu, wte- dy stają się prawie niewidoczne; narzędziu przestępstwa i rzeczach z nim związanych, a ujawnionych w różnych okolicznościach – ślady biologiczne mogą być usuwane przez starcie, zmycie lub innymi metodami, dlatego domniemane narzędzie przestępstwa bądź rzeczy z nim związane należy niezwłocznie przesłać do badań w postaci, w jakiej zostały znalezione. Ujawnione ślady biologiczne, po dokładnym, czytelnym oznaczeniu, muszą być opisane, udokumentowane (foto- graie, szkic, nośniki elektroniczne) i opatrzone metryczką. Każda forma zabezpieczenia stanowi dowód pochodny i uzależniona jest od: rodzaju podłoża, wielkości przedmio- tu, na którym występują, wielkości i grubości plam, ilości zgromadzonego materiału oraz jego stanu i konsystencji. Optymalne jest pobranie śladów biologicznych z podłożem, gdy przedmiot, na którym występują ma niewielkie roz- miary. Zapewnia to przesłanie dowodu do badań w postaci, w jakiej został ujawniony, oraz dostarcza podłoża kontro- lnego. W sytuacjach pobierania śladu z podłoża należy przesłać również wolne od niego podłoże dla wyelimino- wania jego ujemnego wypływu na ślad, który wchodząc w reakcję z podłożem, może zmienić swoje właściwości lub ulec całkowitemu zniszczeniu. Jak wspomniano, przed zapakowaniem ślady biologiczne i podłoże powinny być wysuszone w temperaturze pokojowej (ok. 21ºC, wilgot- ności ± 50%, z daleka od promienników ciepła) oraz wło- żone do czystych i nie wchodzących w reakcję ze śladem opakowań papierowych. Natomiast przed dostarczeniem do laboratorium materiał powinien być przechowywany w stosunkowo niskiej temperaturze (najlepiej ok. 4ºC) lub temperaturze pokojowej, gdzie jest czysto, sucho i ciemno. Brak takich warunków kwaliikuje do natychmiastowego przekazania dowodów do ośrodka badawczego (najpóźniej 2–3 dni od momentu zabezpieczenia). Należy zaznaczyć, iż przy pakowaniu rzeczy i odzieży pochodzącej od osób związanych ze zdarzeniem (podejrzany, oiara) wymagane jest pakowanie każdej części garderoby osobno. Raczej nie powinno się praktykować wycinania zaplamionej części przedmiotu. Takie postępowanie uzależnione jest przede wszystkim od jego rodzaju i wartości. Jeżeli ślad znajduje się na przedmiocie o dużej wartości historycznej, religijnej bądź materialnej, powinien zostać zabezpieczony przez konserwatora czy innego znawcę, względnie po konsultacji z ekspertami i wyborze sposobu pobrania materiału, tak by nie doszło do uszkodzenia cennego przedmiotu. W za- leżności od rodzaju ujawnionych śladów biologicznych do badań identyikacyjnych, pobierany jest odpowiedni materiał porównawczy od uczestników zdarzenia, przede wszystkim sprawcy i oiary. Zasadniczo materiał od osób żywych pobierany jest w Zakładach Medycyny Sądowej, w odpowiednich pomieszczeniach, przez uprawnionego pracownika bądź biegłego lekarza – ubranych w odzież ochronną, co zapobiega naniesieniu obcych molekuł. W szczególnych wypadkach, podczas dochodzenia w nie- zbędnym zakresie (art. 308 kpk), taki materiał może być pobrany w laboratorium przez uprawnionego pracownika służby zdrowia, biegłego lub policjanta – specjalistę z dzie- dziny techniki kryminalistycznej. Natomiast ze zwłok ma- teriał pobierany jest podczas sekcji w prosektorium przez biegłego sądowego i w obecności organu prowadzącego [ Pobierz całość w formacie PDF ] |