Włodzimierz Gogołek Dominacja komunikacyjna maszyn, dzieci a media
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wþodzimierz Gogoþek wg@id.uw.edu.pl Instytut Dziennikarstwa Uniwersytet Warszawski Warszawa Do niedawna kaŇda dziaþalnoĻę ludzka wiĢzaþa siħ wyþĢcznie z realnym otoczeniem stworzonym przez naturħ. Stanowiþa hybrydħ mocy intelektu i ludzkich miħĻni, z czasem wspomaganych siþĢ miħĻni zwierzĢt, narzħdzi i bardziej zþoŇonych urzĢdzeı mechanicznych. Przestrzeı funkcjonowania ludzi tworzyþy wymiary Ļwiata realnego Î czas i przestrzeı. Gwarantowaþo to niezakþconĢ symbiozħ myĻli z dzieþem ludzkich rĢk. Spoþeczny wymiar owej symbiozy zawsze gwarantuje wymiana informacji Î komunikacja. PoczĢtkowo przebiegaþa w swojej podstawowej formie Î eee Î e Jej dystans i szybkoĻę wynikaþy z naturalnych wþaĻciwoĻci bezpoĻredniej rozmowy. Wraz z pojawieniem siħ poĻrednikw informacji, gþwnie pisma, komunikacja przekroczyþa bariery odlegþoĻci i czasu. Jej e umoŇliwiþ wiernĢ wymianħ informacji bez wzglħdu na odlegþoĻę i czas, w jakim owa informacja zostaþa stworzona w przeszþoĻci. Okres, w ktrym nastĢpiþo wspomaganie ludzkiej aktywnoĻci intelektualnej, moŇna okreĻlię jako poczĢtek nowego etapu komunikacji Î e , w ktrej maszyny wpþywajĢ na treĻę przekazu. Etap ten poprzedziþ obecnie powstajĢcĢ, dotychczas najwyŇszĢ formħ komunikacji sieciowej Î [Gogoþek, 2009]. ìw etap wypeþnia kaŇda dziaþalnoĻę ludzka wspomagana siþĢ maszyn, ktra wczeĻniej byþa zarezerwowana wyþĢcznie dla ludzkiego umysþu. Chodzi tu o systemy poczĢtkowo wspomagajĢce proste obliczenia rachunkowe, potem przetwarzajĢce multimedia i symulujĢce Ļwiat realny, umoŇliwiajĢc manipulowanie czasem i przestrzeniĢ w Ļwiecie, ktry jest tylko tworem wyobraŅni, np. serwisy spoþecznoĻciowe ( Second Life ) czy onlinowe gry komputerowe, a takŇe systemy wspomagajĢce zdalnĢ naukħ. Obserwuje siħ poczĢtek ograniczania czynnika ludzkiego w procesie gromadzenia, tworzenia i wymiany informacji z udziaþem maszyn. Wynika to z przewagi komputerw nad czþowiekiem Î iloĻci dostħpnej im informacji i trwaþoĻci ich przechowywania, a nade wszystko z szybkoĻci przetwarzania i wymiany informacji przez maszyny. W coraz wiħkszej liczbie sytuacji czþowiek okazuje siħ zbyt wolny w swoich dziaþaniach wobec wspþczesnych oczekiwaı szybkoĻci przetwarzania informacji. Maszyny samodzielnie tworzĢ komunikaty, ktre przekazujĢ miħdzy sobĢ, a dopiero po odpowiedniej obrbce przekazujĢ ludziom. Coraz czħĻciej bywa, iŇ w tworzeniu 11 informacji Ņrdþowej czþowiek nie bierze udziaþu. Te formy komunikowania przyjħto okreĻlaę terminem diginetmedia [Gogoþek, 2006, s. 75]. PowszechnoĻę wymiany informacji za poĻrednictwem Internetu, takŇe pomiħdzy urzĢdzeniami (bez udziaþu czþowieka), stwarza nowe wyzwania bħdĢce pochodnĢ pozornie oczywistego zaþoŇenia, iŇ w Ļwiecie realnym co najmniej jednĢ stronĢ wymiany informacji jest czþowiek. Tymczasem wymiana informacji pomiħdzy maszynami, znacznie intensywniejsza od przebiegajĢcej miħdzy ludŅmi, przybiera formħ bardzo zbliŇonĢ do tego, co jest traktowane jako komunikacja. W rzeczywistoĻci przesyþane pomiħdzy urzĢdzeniami informacje, podobnie jak ma to miejsce w Ļwiecie realnym miħdzy ludŅmi, podlegajĢ automatycznej ocenie, klasyfikacji, wartoĻciowaniu, a takŇe wpþywajĢ na peþnione funkcje uczestniczĢcych w tym procesie maszyn. Przykþadami takich procesw sĢ: epidemie wirusw komputerowych, ktre poza ludzkĢ kontrolĢ uruchamiajĢ funkcje autonomicznej, celowej wymiany informacji (np. umoŇliwiajĢce uodpornianie siħ na programy antywirusowe) i ksztaþtujĢ niektre ázachowaniaÑ komputerw; przestħpcze przejmowanie zdalnej kontroli nad milionami komputerw ( zombi, boty ); automatyczne rozsyþanie aktualizacji oprogramowania instalowanego na firmowych i domowych komputerach; samodzielne uczenie siħ przez routery obsþugi dynamicznie zmieniajĢcych siħ sieci (m.in. omijanie niesprawnych lub przeciĢŇonych poĻrednikw ruchu informacyjnego) do poziomu zþoŇonoĻci, ktry pozostaje poza ludzkĢ kontrolĢ; rosnĢca liczba funkcji powierzanych cloud computingowi czy komputerowe wspomaganie nauczania, w ktrym maszyna, nie nauczyciel, dobiera kolejne porcje i formħ przekazywanej uczniowi wiedzy. Przejmowanie inicjatywy przez maszyny nastħpuje niezauwaŇalnie, pozostawiajĢc jednak znaczĢce Ļlady Î jednym z nich jest ápodszywanie siħÑ robotw (specjalnych programw komputerowych) pod czþowieka. Chodzi tu np. o masowe zakþadanie przez roboty kont pocztowych, blogw i innych postaci aktywnoĻci informacyjnej w Sieci, ktre zarezerwowane byþy i sĢ wyþĢcznie dla ludzi. Celem takiej dziaþalnoĻci robotw jest rŇnie pojmowana komercja Î najczħĻciej reklama 1 . Aby uniknĢę takich zagroŇeı, Ļwiat ludzi, prawdopodobnie po raz pierwszy, zmuszony jest bronię siħ przed automatami, stawiajĢc im coraz bardziej wyrafinowane przeszkody. Na przykþad podszywajĢcy siħ pod czþowieka robot, ktry chce samodzielnie zaþoŇyę konto pocztowe, musi áudowodnięÑ, Ňe jest czþowiekiem. SþuŇy temu m.in. procedura Î captcha Î odpowiada za tego rodzaju identyfikacjħ 2 . Szczeglnie znaczĢca rola autonomii maszyn jawi siħ w funkcjonowaniu wyszukiwarek, w ktrych funkcje indeksowania i wartoĻciowania informacji oraz jej 1 Na przykþad roboty tworzĢc mechanicznie tysiĢce blogw, wpisujĢ w nich teksty zawierajĢce sþowa kluczowe w sĢsiedztwie promowanej nazwy firmy. Sþowa te, ze wzglħdu na czħste ich powtarzanie, sprawiajĢ, iŇ wyszukiwarki (w wyniku automatycznego indeksowania zasobw blogw) po ich wpisaniu podajĢ linki do promowanej firmy. Inny sposb wykorzystania tych robotw to zakþadanie kont pocztowych w celu rozsyþania spamu. Polega ona na wymuszaniu odczytania zamazanego tekstu (zazwyczaj kilka znakw) i wpisania go w okreĻlone pole na ekranie monitora. 2 12 dystrybucji niemal w peþni wykonujĢ komputery. Powstaje nowy wymiar komunikowania siħ maszyn bez udziaþu ludzi Î ee Potencjaþ autonomii maszyn w zakresie operowania informacjami wykorzystujĢ systemy komputerowe samodzielnie monitorujĢce media publikowane w postaci cyfrowej. Przykþadem tego jest system wykrywajĢcy negatywne opinie o USA i liderach tego kraju oraz komputerowy monitoring informacyjny wspomagajĢcy wykrywanie potencjalnych zagroŇeı bezpieczeıstwa paıstwa [Lipton, 2006]. PodobnĢ autonomiħ uzyskaþy maszyny na gieþdach papierw wartoĻciowych. Ostatecznie decyzje o kupnie i sprzedaŇy podejmujĢ nie ludzie, ale programy komputerowe. DoĻwiadczenia wskazujĢ, iŇ komputerowi maklerzy uzyskujĢ lepsze rezultaty od ludzi [ The March È, 2005; Sikorski, 2008]. Obecnie (maj 2009 r.) w centrach finansowych City i Wall Street áprzeprowadza siħ automatycznie aŇ do 80% wszystkich transakcji. Nie sĢ one w Ňadnym momencie objħte ludzkĢ kontrolĢÑ [Czapelski, 2009]. Zapewne ma to niemaþy zwiĢzek z gþoĻnĢ aferĢ finansowĢ B. Madoffa. Autonomia maszyn to takŇe narzħdzia samodzielnie klasyfikujĢce pocztħ elektronicznĢ (m.in. uczĢce siħ filtry antyspamowe), programy antywirusowe, ktre bez wiedzy uŇytkownika aktualizujĢ procedury wykonywanych przez siebie czynnoĻci polegajĢcych na samodzielnym nadzorowaniu bezpieczeıstwa komputerw. Zakres wykorzystania zasobw sieciowych zwraca uwagħ na krytyczny, dotychczas nierozstrzygniħty problem kryteriw gromadzenia i doboru/selekcji informacji dostarczanych ludziom przez maszyny. Dobr tych informacji jest obciĢŇony m.in. specyficznymi miarami ich wagi (tagowanie, PageRank), zastosowaniami komercyjnymi, propagandowymi i kulturowymi (np. dominacja jħzykowa). Inne kryteria zazwyczaj ksztaþtujĢ Î dalekie od doskonaþoĻci i odmienne w rŇnych krajach prawo dotyczĢce Sieci oraz w niektrych paıstwach Î religie. Przykþadami darzenia maszyn wielkim zaufaniem sĢ rwnieŇ komputery, ktrym powierzane jest Ňycie pacjentw na OIOM-ach w szpitalach, autopiloty samolotw, statkw kosmicznych czy urzĢdzenia komputerowe wspomagajĢce kierowanie samochodem 3 . Wykorzystywanie autonomicznego potencjaþu maszyn przybiera skrajne formy. IlustracjĢ tego jest efektywna procedura tworzenia ksiĢŇek bħdĢcych kompilacjĢ fragmentw tysiħcy rŇnych dzieþ zgromadzonych w pamiħciach komputerw podþĢczonych do Sieci 4 . KorzystajĢc z tej procedury, Philip M. Parker ánapisaþÑ 200 tys. ksiĢŇek. Miarami ich wartoĻci rynkowej sĢ cena i imponujĢca liczba sprzedanych egzemplarzy 5 . Przykþad ten Przewiduje siħ, iŇ do 2015 roku co trzeci wojskowy pojazd w USA bħdzie kierowany przez maszynħ. [Za:] J. Markoff: No Drivers, but a Lot of Drive. áThe New York TimesÑ 2007, Nov. 11. W 2006 roku powstaþa inicjatywa Komisji Unii Europejskiej o áinteligentnym pojeŅdzieÑ, ktry np. uprzedza inne samochody o Ļliskiej jezdni na okreĻlonym odcinku. [Za:] Komputery w samochodach , áPCWorldÑ 2008, grudzieı 4 Polega ona na odpowiednim wyborze tytuþu, stosownego ISBN-u, okþadki i specyficznego tworzenia treĻci ksiĢŇki. Oryginalny algorytm odczytuje odpowiednie fragmenty ksiĢŇek zgromadzonych w pamiħciach komputerw Amazona, a nastħpnie þĢczy je, by w efekcie uzyskaę nowĢ pozycjħ. N. Cohen: He Wrote 200,000 Books (but Computers Did Some of the Work). áThe New York TimesÑ 2008, Apr. 14. Przykþady ksiĢŇek: The Official PatientÓs Sourcebook on Acne Rosacea (24,95 USD, 168 stron); Stickler Syndrome: A Bibliography and Dictionary for Physicians, Patients and Genome 13 3 5 ilustruje zjawisko kopiuj Î wklej , gdzie rolħ podmiotu wykorzystujĢcego zasoby Sieci przejmujĢ maszyny. Odbiorcami Î najczħĻciej nieĻwiadomymi autorstwa czytanej kompilacji Î sĢ ludzie. Ekstremalnym wspþczeĻnie przykþadem autonomii maszyn jest prba komputerowej twrczoĻci prozy. IlustracjĢ tego jest program Brutus.1. Za jego pomocĢ stworzono m.in. opowiadanie zaczynajĢce siħ od sþw: áDave Striver lubiþ uniwersytet Î jego poroĻniħtĢ bluszczem wieŇħ zegarowĢ z mocnej starej cegþy, jego zalanĢ promieniami sþonecznymi zieleı i peþnĢ entuzjazmu mþodzieŇ...Ñ [Akst, 2004]. eee Zasygnalizowane funkcje maszyn ilustrujĢ szybko rosnĢcy zakres zadaı zwiĢzanych z szeroko rozumianĢ komunikacjĢ, ktre sĢ powierzane autonomicznej pracy komputerw. OdnoszĢc tak interpretowanĢ aktywnoĻę maszyn do funkcji ich komunikowania siħ z ludŅmi, þatwo dostrzec szybko powiħkszajĢcy siħ obszar samodzielnoĻci maszyn w tworzeniu informacji i ich przekazywaniu miħdzy sobĢ i miħdzy nimi a ludŅmi, poza kontrolĢ tych ostatnich. Podane wczeĻniej przykþady autonomii komputerw pokazujĢ, jak ogromny potencjaþ tkwi w branŇy technologii informacyjnych. Te niewĢtpliwie imponujĢce osiĢgniħcie budzĢ jednak rwnieŇ obawy. Oto komputery szybko wkraczajĢ w sferħ, ktra do tej pory wydawaþa siħ zarezerwowana wyþĢcznie dla czþowieka i zupeþnie nieosiĢgalna dla pozbawionych inteligencji oraz uczuę maszyn. W sposb nieuzasadniony upowszechniane informacje, jakoby maszyny mogþy robię tylko to, co przewidziaþ programista, od dawna sĢ nieprawdziwe. Ich potencjaþ obliczeniowy, dysponowanie potħŇnymi zasobami informacyjnymi sprawia, Ňe sĢ one bardziej autonomiczne niŇ wyobraŇajĢ to sobie przeciħtni uŇytkownicy komputerw. Chodzi tu przede wszystkim o systemy samouczĢce siħ, ktre zmieniajĢ swoje funkcje wraz z samodzielnym wzbogacaniem informacji o otoczeniu (np. problem personalizacji, inteligentnych antywirusw). ZauwaŇalne jest upodobnianie funkcji maszyn do uczĢcego siħ dziecka. Stan ten stanowi o nowych wyzwaniach, nadziejach, ale takŇe jest swoistym ostrzeŇeniem przed zbyt pochopnym oddawaniem inicjatywy intelektu ludzkiego Î maszynom. Na widocznĢ autonomiħ maszyn zwrciþ uwagħ Tadeusz Miczka, nazywajĢc jĢ ácyberciaþemÑ, ktre stanowi doskonalĢce uzupeþnienie czþowieka. Stwierdziþ, iŇ ápowaŇna dyskusja dotyczĢca ksztaþtowania toŇsamoĻci czþowieka w cyberprzestrzeni dopiero siħ zaczynaÑ. Wagi nabiera juŇ nie tylko poþĢczenie áludzkiej ĻwiadomoĻci z cyberprzestrzeniĢÑ, ale stworzenie ápost-czþowiekaÑ, autonomicznie funkcjonujĢcych ámĢdrych maszynÑ, ktre áprzewyŇszĢ ludzi inteligencjĢ i bħdĢ obdarzone wyþĢcznie dotĢd ludzkimi przymiotami, emocjami i walorami duchowymiÑ [Miczka, 2004, s. 25]. JuŇ dzisiaj maszyny z powodzeniem odbierajĢ i poprawnie interpretujĢ bodŅce wzrokowe i dŅwiħkowe, odpowiadajĢ na zadawane pytania, uczĢ siħ, wyciĢgajĢ wnioski, a nawet rozwiĢzujĢ niektre problemy. Przewiduje siħ, iŇ komputery osiĢgnĢ poziom inteligencji dajĢcej im samoĻwiadomoĻę oraz umiejħtnoĻę samodzielnego konstruowania Researchers (28,95 USD, 126 stron); The 2007Î2012 Outlook for Tufted Washable Scatter Rugs, Bathmats and Sets That Measure 6-Feet by 9-Feet or Smaller in India (495 USD, 144 strony). 14 lepszych i szybszych maszyn i robotw od tych, ktre sĢ budowane obecnie przez ludzi. Etap ten zapewne bħdzie áostatnim wynalazkiem, jakiego dokona czþowiekÑ [Vinge, 1993]. UzaleŇnienie od maszyn przekroczyþo umowny prg samodzielnego funkcjonowania instytucji, grup spoþecznych i caþych organizmw paıstwowych , ktre ulegþy dominacji szeroko rozumianej technologii. Nieco pŅniej podobny kierunek zmian nastħpuje w odniesieniu do bardziej zþoŇonych bytw Î indywidualnych jednostek. Czþowiek coraz bardziej jest zaleŇny od technologii wspomagajĢcych jego funkcjonowanie, a nawet Ňycie (np. urzĢdzenia wspomagajĢce pracħ serca i innych organw). Technologie stajĢ siħ niezbħdnym wzmocnieniem ludzkich zmysþw, uzupeþniajĢ naszĢ pamiħę i Î tymczasem Î tylko niektre funkcje zwiĢzane ze zdolnoĻciami intelektualnymi 6 . Komunikacyjne funkcje Sieci umoŇliwiajĢ powszechne korzystanie z zasobw wirtualnego Ļwiata. Jego bogactwo (mimo, iŇ ograniczane) dziħki uþatwionemu dostħpowi czħsto jest traktowane jako autorytet Î twr, ktry sprawnie i spolegliwie informujĢc, decyduje o zachowaniach wielu osb. CzħĻę z nich w sposb naturalny ograniczajĢc wysiþek niezbħdny do samodzielnego korzystania z innych Ņrdeþ informacji, uznaje Sieę za podstawowe, wystarczajĢce, wiarygodne Ņrdþo informacji Î uniwersum wiedzy. Jest to zapowiedziĢ przekraczania progu uzaleŇnienia od technologii w odniesieniu do ludzi. Proces rosnĢcego zakresu technologicznego wspomagania funkcjonowania grup spoþecznych i pojedynczych osb trwa i przebiega na wzr przewracajĢcych siħ kostek domina. SzybkoĻę jego jest pochodnĢ postħpu naukowego oraz miarĢ tempa postdarwinowskich zmian cywilizacji poczĢtku XXI wieku. Nastħpuje intensywne, krtkowzroczne dostosowywanie otoczenia, przyrody do ludzi, a nie hoþdowanie w peþni uzasadnionej harmonijnej koegzystencji czþowieka z naturĢ. FundamentalnĢ odpowiedziĢ na wynikajĢce z intelektualnego i fizycznego potencjaþu maszyn wyzwania jest stosowna edukacja. Chodzi tu o przygotowanie do umiejħtnego wykorzystania potencjaþu inteligentnych maszyn w celu unikniħcia wynikajĢcych z tego kompetencji komunikacyjnych, ktre sĢ dotychczas zaniedbywanym obszarem nauczania na wszystkich etapach edukacji. ee Symbioza technologii z czþowiekiem zwraca uwagħ na problem zagroŇeı wynikajĢcych juŇ nie tylko z manipulacyjnej roli Sieci, ale z utraty samodzielnoĻci, niebezpiecznego uzaleŇnienia intelektualnych i fizycznych funkcji czþowieka od maszyn. Tymczasem owo zagroŇenie nie tkwi w wirtualnym Ļwiecie, a w technologiach, ktre sþuŇebnie poĻredniczĢ w þatwym siħganiu do zasobw Sieci. Pokusa korzystania z bogactwa tych zasobw, stwarzana przez spolegliwe ápomostowe technologieÑ Î komunikacjħ sieciowĢ Î czħsto okazuje siħ wystarczajĢca, by zrezygnowaę 6 15 SþuŇĢ takŇe wielokrotnemu wzmacnianiu ludzkich miħĻni. Przenoszenie kilkusetkilogramowego ciħŇaru przez osobħ korzystajĢcĢ ze specjalnego kombinezonu, wyposaŇonego w silniczki elektryczne (HAL-5), nie wymaga szczeglnego wysiþku, a chorzy z ograniczeniami ruchowymi dziħki kombinezonowi mogĢ siħ swobodnie poruszaę. Kontrolowanie sztucznych miħĻni obywa siħ intuicyjnie Î tak, jak prawdziwych. [ Pobierz całość w formacie PDF ] |