Włodzimierz Gogołek Paradoks Sieci, dzieci a media
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wþodzimierz Gogoþek wg@id.uw.edu.pl Instytut Dziennikarstwa Uniwersytet Warszawski Warszawa Paradoks Sieci WstĨp Przeþomowe, najbardziej brzemienne w skutkach, w zakresie operowania informacjģ od czasu wynalazku Johannesa Guttenberga, byþo skierowanie niemal wszystkich inwestycji (materialnych i intelektualnych) wþaĻnie w tym kierunku. Proces gromadzenia i dystrybucji informacji ulegþ nadzwyczajnej intensyfikacji w latach 40. ubiegþego wieku Î od okresu, kiedy pojawiþy siħ pierwsze cyfrowe komputery. Obserwowany od tego czasu postħp technologiczny, utoŇsamiany z doskonalonymi komputerami, dotyczy peþnego spektrum elektroniki, takŇe uŇytkowej, sþuŇĢcej do codziennego operowania informacjĢ Î RTV, a w tym wszelkiego typu rejestratorw i odtwarzaczy. UrzĢdzenia te stajĢ siħ taısze, mniejsze, bardziej niezawodne, a przede wszystkim powszechne. Formy gromadzonych i przetwarzanych przez nie informacji (w postaci cyfrowej) wzbogacono od znakw, przez obrazy, dŅwiħk do wideo wþĢcznie. OsiĢgniħto zadawalajĢcy poziom doskonaþoĻci narzħdzi gromadzenia, transmisji i lokalnego przetwarzania informacji. Owa lokalnoĻę odnosi siħ do informacji, ktre sĢ przetwarzane branŇowo (bez wzglħdu na lokalizacjħ geograficznĢ). Obejmuje to automatyzowanie prostych operacji finansowych, edycjħ tekstw i multimediw, obliczanie nadzwyczaj skomplikowanych funkcji opisujĢcych modele zmiany pogody i badanie skomplikowanych zjawisk fizycznych. Okres ten Î âetap cyfryÒ Î ukazaþ potħgħ informacji w postaci cyfrowej i moŇliwoĻci jej przetwarzania. Uwieıczeniem tego etapu byþa kolejna wielka zmiana na poczĢtku lat 90. Î powszechny dostħp do autostrad informacyjnych, stopniowo þĢczĢcych niemal wszystkie komputery na Ļwiecie Î âetap sieciÒ, ktremu towarzyszy szybko rozwijajĢca siħ komunikacja sieciowa. Obejmuje ona caþy glob, stwarza nigdy wczeĻniej niedostħpne warunki szybkiej wymiany informacji. Obudziþo to nadzieje na nieskrħpowanĢ, wolnĢ wymianħ informacji, na nieograniczone czasowo i geograficznie wykorzystanie bogactwa ludzkiej wiedzy, na ádemokracjħ informacyjnĢÑ. Tymczasem Ļwiadome, bezpoĻrednie korzystanie z wszystkich cyfrowych zasobw informacyjnych Ļwiata, przekracza fizyczne i intelektualne moŇliwoĻci pojedynczego czþowieka. W konsekwencji jesteĻmy Ļwiadkami paradoksu Î zgody na ograniczanie oczekiwanych swobd informacyjnych wirtualnego Ļwiata. Obserwowane jest godzenie siħ na korzystanie z poĻrednikw, narzħdzi agregujĢcych, wspomagajĢcych selektywny wybr informacji. Akceptacja tej formy wspomagania korzystania z bogactwa Sieci jest milczĢcĢ aprobatĢ ograniczanej swobody informacyjnej. Naturalne staje siħ korzystanie ze zagregowanych, odpowiednio opracowanych Ņrdeþ informacji Î z gotowych rozwiģzaIJ. Bogactwo Sieci zaczyna byę 1 postrzegane jako utrudnienie z jej korzystania. Na ograniczanie dostħpu do informacji coraz wiħkszy wpþyw majĢ prawa autorskie, ktre skutecznie ograniczajĢ dostħp do Ļwiatowego bogactwa intelektualnego. Paradoks ograniczania swobd informacyjnych pogþħbia multimedialna forma odbieranych z Sieci informacji Î w coraz mniejszym stopniu wymagajĢca wyobraŅni i wþasnej kreatywnoĻci. Kolejnym ograniczeniem owych swobd staje siħ sprawne komputerowe odczytywanie przekazw niewerbalnych i ĻciĻle z nimi zwiĢzana personalizacja Î dostarczanie takich informacji, ktre najbardziej pasujĢ do profilu odbiorcy. Katalizatorem wyrŇnionych ograniczeı jest þĢcznoĻę bezprzewodowa oraz konstrukcja urzĢdzeı, fizycznie coraz bliŇszych czþowiekowi, obecnie w postaci wielofunkcyjnych telefonw komrkowych. W konsekwencji zasygnalizowanych zjawisk, nieoczekiwanie rosnĢca liczba osb bħdĢcych po drugiej stronie wykluczenia informacyjnego Î korzystajĢca z nowoczesnych technologii Î doĻwiadcza malejĢcej swobody informacyjnej we wspþczesnym Ļwiecie, znajdujĢ siħ po stronie b-wykluczenia. Gotowe rozwiģzania Technologie informacyjne dostarczajĢc tanich narzħdzi do transmisji informacji i jej kopiowania, szybko ograniczajĢ liczbħ miejsc, w ktrych powstajĢ wszelkiego rodzaju produkty intelektualne, od rozrywki, przez biznes do nauki. Znacznie taısze staþo siħ ich kopiowanie i tania, skutecznie wspomagana efektywnĢ reklamĢ, dystrybucja. Dziħki Sieci, jej komunikacyjnemu potencjaþowi, sprawnej wymianie informacji, czħsto wystarczy sam pomysþ, by jego rozwiĢzanie w postaci gotowego produktu (opisu, projektu urzĢdzenia) zostaþo szybko zlokalizowane w skali caþego globu. Stwarza to warunki do korzystania z najlepszych gotowych rozwiĢzaı, oszczħdnoĻci czasu ich wyszukiwania i wdraŇania. Jaskrawo jest to widoczne wĻrd uczĢcych siħ na wszystkich poziomach edukacji Î od szkþ podstawowych, Ļrednich do uczelni wþĢcznie. UczĢcy siħ tracĢ zaufanie do tradycyjnych autorytetw (tab. 1), jednoczeĻnie bardziej polegajĢc na zasobach sieciowych (rys. 1). Tabel a 1. Godne zaufania Ņrdþa informacji [skala ocen : 1-10] ņrdÿo informacji 1977 2007 przyjaciele i rodzina 8,8 8,6 osoby obce z doĻwiadczeniem 4,2 7,9 nauczyciele 9,2 7,3 duchowni 9,0 6,9 gazety i periodyki 8,1 6,1 ulubione stacje radiowe 6,8 5,5 wiadomoĻci telewizyjne 7,5 5,2 blogi * 2,8 reklamy 3,3 2.2 ńrdþo: Bridge Ratings and the University of Massachusetts as cited in press release. August 1, 2007. [Za:] Good news: The pool of influencers is growing, Reaching Influencers With Word-of-Mouth. ÐeMarketerÑ 2007, August 6 2 Krtkie pytanie w wyszukiwarce daje rezultaty w postaci setek odpowiedzi, z ktrych czħĻę jest poprawna, gotowa do bezpoĻredniego wykorzystania. Badania British Library i JISC wskazujĢ, iŇ 89% studentw korzysta z wyszukiwarek rozpoczynajĢc poszukiwanie informacji, 93% jest usatysfakcjonowana doĻwiadczeniami zdobytymi podczas korzystania z sieciowych zasobw informacyjnych. Efektem tego jest stopniowa rezygnacja korzystania z bibliotek, tym intensywniejsza, im studenci potrafiĢ lepiej posþugiwaę siħ narzħdziami, sþuŇĢcymi przeszukiwaniu Sieci [Information Behaviour È, 2008, s. 7]. Zjawisko korzystania z gotowych wzorcw, przywiĢzania do schematw uþatwiajĢ myĻlenie, szybkie rozwiĢzywanie codziennych problemw. áStanowiĢ one jednoczeĻnie swego rodzaju gorset utrudniajĢcy uporanie siħ z problemami caþkowicie nowymi, przed jakimi Î jakŇe czħsto Î stawia nas wspþczesny Ļwiat. Nic wiħc dziwnego, Ňe umiejħtnoĻę przeþamywania owych schematw jest szczeglnie ceniona wþaĻnie w obecnej dobieÑ [Kaczmarek, 2005, s. 202]. Zgodny z naturĢ ludzkĢ odruch korzystania ze sprawnych sposobw komunikowania i zdobywania informacji stwarza zagroŇenie zbytniej ufnoĻci w tak uzyskiwanĢ wiedzħ, w ktrej wyborze nie uczestniczyþ czþowiek. IlustracjĢ tego zagroŇenia jest tytuþ popularnej na Ļwiecie ksiĢŇki áNie kaŇ mi myĻleęÑ [Krug, 2006]. Na jej treĻę skþada siħ Î miħdzy innymi Î ápierwsze prawo funkcjonalnoĻciÑ Sieci, w szczeglnoĻci konstrukcji stron, ktre powinny automatycznie uþatwiaę (ábezmyĻlneÑ) korzystanie zainteresowanemu z odszukanych w Sieci informacji. Wykorzystywane sĢ w tym celu skuteczne metody socjotechniczne, ktre majĢ na celu wzbudzanie zaufania do zasobw Sieci, wskazujĢc nawet moŇliwoĻę miary ázbiornika zaufaniaÑ, jakim darzone sĢ owe zasoby [Krug, 2006, s. 174]. WzmacniajĢcĢ skþadowĢ zachħcania i uþatwiania korzystania z zasobw sieciowych jest anonimowoĻę. Stanowi ona przesþankħ do spontanicznoĻci w komunikacji z SieciĢ Î nieskrħpowanĢ áÈ wolnoĻę wyboru i wyraŇania wþasnych uczuę z dostħpnego ich asortymentu. [È] Oznacza wyzwolenie od przymusu grania i odczuwania tylko tego, czego czþowieka odczuwaę nauczonoÑ [Berne, 2004, s. 151]. Sieę coraz peþniej symulujĢca zachowania ludzkie przy stwarzaniu poczucia anonimowoĻci, dostosowaniu funkcji do indywidualnych oczekiwaı odbiorcy (personalizacja) i prostoty wymiany z niĢ informacji (interfejs uŇytkownika), zacieĻnia wiħŅ informacyjnĢ z czþowiekiem. Komputery stanowiĢce elementy struktury Sieci wzbudzajĢ zaufanie do tego, co oferuje Internet, zachħcajĢ do bezkrytycznego akceptowania informacji, ktrych Ņrdþem nie jest czþowiek, a maszyna. AkceptujĢc poprawnoĻę organizacji sposobw przechowywania w Sieci informacji i dostħpnoĻę sprawnych narzħdzi ich pozyskiwania, naleŇy zauwaŇyę niebezpieczeıstwo nieweryfikowalnego doboru odszukiwanych w ten sposb informacji. ĺcieŇka dostħpu do nich staje siħ þatwa i akceptowana bezkrytycznie. Brak jest oceny jakoĻci w ten sposb odszukanej informacji, ktra odpowiadajĢc na pytanie zainteresowanej osoby, ogranicza najczħĻciej potrzebħ jej sprawdzenia merytorycznego. IlustracjĢ zasygnalizowanego zagroŇenia korzystania z gotowych, takŇe niesprawdzonych rozwiĢzaı w Sieci byþ sondaŇ przeprowadzony wĻrd studentw Uniwersytetu Warszawskiego. Uzyskane rezultaty wprawdzie wskazujĢ na dominujĢcĢ krytycznĢ ocenħ odbieranych z Sieci informacji, jednak sĢ wyraŅne, jeĻli idzie o znaczĢcy stopieı bezkrytycyzmu lub wrħcz kopiowania (ákopiuj i wklejÑ) informacji pozyskanych 3 z Sieci (rys. 1). Podobne wyniki uzyskano w badaniach wĻrd studentw Akademii Pedagogicznej w Krakowie, gdzie 63% przebadanych studentw potwierdziþo, iŇ odwiedza w procesie uczenia siħ strony z gotowymi rozwiĢzaniami Î ze áĻciĢgamiÑ [Pulak, 2007, s. 301]. Mþodzi ludzie bardzo maþo czasu poĻwiħcajĢ ocenie wartoĻci odszukanej w Sieci informacji. Jest to wynikiem wygody, braku umiejħtnoĻci sprecyzowania swoich potrzeb informacyjnych, jak i braku umiejħtnoĻci krytycznego komunikowania siħ z SieciĢ Î wyszukiwania informacji w Sieci [British Library]. 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 bezkrytycznie z rezerwĢ kopiowanie 2007 2008 2009 Rys. 1. Ocena studentw [%] korzystania z informacji dostħpnych w Sieci (2007 Î retrospekcja, 2009 Î przewidywanie) ńrdþo: Badania przeprowadzono w 2007 roku na grupach studentw od III do V roku na Uniwersytecie Warszawskim i na Politechnice Radomskiej, þĢcznie przebadano 135 studentw. Niemal alarmujĢce wydajĢ siħ wyniki badaı wskazujĢce na nieukrywanĢ przez studentw tendencjħ do rosnĢcego zainteresowania gotowymi rozwiĢzaniami, ktre sĢ dostħpne w Sieci. 4 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 wiki ĻciĢgi specjalisty czne 2007 2008 2009 Rys. 2. Oceny liczb godzin poĻwiħcanych tygodniowo na korzystanie z wybranych zasobw Sieci (2007 Î retrospekcja, 2009 Î przewidywanie). ńrdþo: badania wþasne Zjawisko korzystania z ágotowych rozwiĢzaı intelektualnychÑ pogþħbiane jest przez wspomnianĢ anonimowoĻę poczynaı w Sieci. Dostħpne narzħdzia umoŇliwiajĢ skuteczne ukrycie swojej toŇsamoĻci, uþatwiajĢc proceder anonimowego komunikowania siħ z SieciĢ w celu korzystania z gotowych opracowaı. 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Rys. 3. Co najbardziej pomaga w pracy twrczej? ńrdþo: badania wþasne BadajĢc problem samodzielnoĻci uczĢcych siħ, stwierdzono, iŇ podczas pracy twrczej studenci najchħtniej korzystajĢ z zasobw Sieci, komunikacji, ksiĢŇek i prasy Î wþasna pomysþowoĻę sytuowana jest przez nich jako najmniej przydatna. Badania potwierdzajĢ zasygnalizowanĢ wczeĻniej tezħ o intensywniejszym korzystaniu przez 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |