W strone strategicznego partnerstwa UE i Turcji w polityce zagranicznej, Pulpit
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Adam Balcer* W stronę strategicznego partnerstwa Unii Europejskiej i Turcji w polityce zagranicznej *ADAM BALCER Szef Projektu "Polityka rozszerzenia i sąsiedztwa UE" W latach 20012009 analityk ds. bałkańskich Ośrodka Studiów Wschodnich. W 2002 ukończył Studium Europy Wschodniej (magisterium) i Instytut Etnologii i Antropoligii Kulturowej (absolutorium) na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 20052009 kierownik projektu "Turcja po rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych polityka zagraniczna i sytuacja wewnętrzna" w OSW. od 2001 r. autor licznych artykułów na temat Bałkanów, Turcji i regionu Morza Czarnego. Od 2003 r. wykładowca w SEW Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2005 r. doktorant w SEW Uniwersytetu Warszawskiego. 2 I. Główne tezy: 1. Strategiczne partnerstwo między Unią Europejską i Turcją znacznie zwiększyłoby skuteczność Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (CFSP). Turcja jest po Rosji pod względem demograficznym, ekonomicznym i militarnym najwaŜniejszym sąsiadem Unii. Ma wyraźną przewagę sił nad krajami z Sąsiedztwa Unii Europejskiej (European Neighbourhood). Jej potencjał wyraźnie wzrośnie w najbliŜszych kilku dekadach. 2. Turcja jest wyjątkowym sąsiadem Unii Europejskiej poniewaŜ ma znaczne i rosnące wpływy w częściach świata posiadających kluczowe znaczenie w unijnej polityce zagranicznej (Bliski Wschód, Bałkany Zachodnie, basen Morza Czarnego, Azja Centralna) 3. Od 2002 r. pod rządami Partii Sprawiedliwości i Rozwoju (AKP) mamy do czynienia z bezprecedensową, aktywną i niezaleŜną polityką zagraniczną Turcji opartą na soft power, która doprowadziła do wyraźnej poprawy i zacieśnienia relacji Ankary z kilkoma waŜnymi krajami euroazjatyckimi. Celem tej polityki jest uzyskanie przez Turcję statusu mocarstwa regionalnego dysponującego potencjałem kształtowania procesów politycznych i gospodarczych w otaczających ją regionach. 4. Podstawami strategicznego partnerstwa Turcji i Unii Europejskiej powinny być soft power jako główne narzędzie polityki zagranicznej oraz duŜa ogólna koherencja w tej sferze oparta na przekonaniu o konieczności stabilizacji politycznej i liberalizacji gospodarczej „Bałkanów Eurazji” 1 oraz Afryki Północnej. Pewna róŜnica stanowisk istnieje jednak między Turcją a Unią. Dotyczy ona narzędzi jakimi moŜna osiągnąć te cele. Wynikają one z odmienności w sferze aksjologicznej oraz uwarunkowań geopolitycznych. Te róŜnice nie są jednak nie przekraczalne. 5. Nowa polityka zagraniczna Turcji moŜe być szansą lub zagroŜeniem dla Unii Europejskiej w zaleŜności od rozwoju relacji między nimi. Postęp integracji Turcji z Unią i towarzysząca mu demokratyzacja są czynnikami, które wzmocniłyby zdecydowanie koherencję polityk zagranicznych Ankary i Brukseli. Jednak relacje między Turcją a Unią Europejską znajdują się obecnie w kryzysie ze względu na bardzo wolne tempo negocjacji akcesyjnych. Głównymi przyczynami tej sytuacji są nieuregulowana kwestia cypryjska oraz opozycją wewnątrz Unii wobec akcesji tureckiej, niespotykana przy wcześniejszych rozszerzeniach. 6. Turcja i Unia Europejska mogą zacieśnić współpracę w polityce zagranicznej nawet w przypadku braku członkostwa tej pierwszej w Unii. Jednak, trwały impas w negocjacjach akcesyjnych lub ich zerwanie zdecydowanie ograniczą wykorzystanie w ramach CFSP duŜego potencjału Turcji. Bliskie strategiczne partnerstwo w polityce zagranicznej nie jest substytutem członkostwa Turcji w Unii. Postępująca intensyfikacja współpracy Turcji z Unią Europejską w polityce zagranicznej powinna stać się bardzo waŜnym argumentem – unaoczniającym jej duŜy potencjał oraz budującym silne wzajemne powiązania na rzecz jej akcesji. 1 Pojęcie stworzone przez Zbigniewa Brzezińskiego obejmujące właściwe Bałkany, basen Morza Czarnego, Bliski Wschód, Afganistan i Pakistan oraz Azję Centralną. 3 7. Idei akcesji Turcji brakuje strategicznej wizji. Powinna stać się nią wizja Unii Europejskiej jako globalnego gracza, który dzięki akcesji Turcji będzie mógł prowadzić skuteczną politykę zagraniczną w Eurazji i Afryce Północnej, szczególnie wobec społeczeństw muzułmańskich. 8. Trwały kryzys procesu akcesyjnego Turcji wpłynąłby wyraźnie negatywnie na współpracę między Brukselą a Ankarą. W tej sytuacji doszłoby do dalszego zbliŜenia Turcji z państwami euroazjatyckimi, nierzadko w opozycji wobec interesów unijnych. Ta sytuacja znacząco ograniczyłaby wpływy Unii na „Bałkanach Eurazji”. Z drugiej strony silne powiązania Zachodu z Turcją powodują, Ŝe bardzo mało prawdopodobny jest scenariusz „zimnej wojny” między Ankarą i Brukselą. 9. Paradygmatem dla kooperacji Turcji i Unii Europejskiej w ramach CFSP powinna być współpraca między nimi na Bałkanach Zachodnich, gdzie od kilku lat jest ona bliska i rozwinięta. 4 II. Turcja – mocarstwo regionalne w strategicznej perspektywie Turcja dysponuje, jako jedyny sąsiad UE, wyjątkowym, strategicznym połoŜeniem w wymiarze geopolitycznym. Znajduje się bowiem we wschodniej części Morza Śródziemnego oraz basenie Morza Czarnego (posiada kontrolę nad Cieśninami), pomiędzy Europą a Bliskim Wschodem i Kaukazem. Anatolia jest takŜe naturalnym pomostem między Europą a Azją Środkową. Otaczające Turcję regiony, szczególnie Bliski Wschód, charakteryzują się duŜą niestabilnością. W sąsiedztwie Turcji połoŜona jest takŜe duŜa część światowych złóŜ ropy i gazu. W efekcie Turcja jest potencjalnym naturalnym krajem tranzytowym dla transportu surowców przede wszystkim gazu do Europy. Zbigniew Brzeziński uznał Turcję za bardzo waŜny sworzeń, czyli państwo o krytycznym znaczeniu geopolitycznym w skali światowej. 2 Mocna pozycja Turcji wynika nie tylko z jej połoŜenia geopolitycznego ale takŜe potencjału demograficznego, gospodarczego i militarnego samego w sobie oraz na tle sąsiadów. Turcja jest po Rosji zdecydowanie najwaŜniejszym sąsiadem Unii Europejskiej. Populacja Turcji liczy ponad 72 miliony. Porównując ją z populacją krajów Europejskiego Sąsiedztwa jest ona liczniejsza niŜ łączna ludność państw Maghrebu (Algieria, Libia, Maroko, Tunezja) i nieznacznie mniejsza od łącznej populacji krajów Partnerstwa Wschodniego (Armenia, AzerbejdŜan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Ukraina). Produkt Krajowy Brutto Turcji, mierzony parytetem siły nabywczej (PPP) będzie wynosił w 2010 r. według prognoz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) 915 mld USD. Turcja jest 16 gospodarką świata. Turecka gospodarka jest nieznacznie mniejsza od razem wziętych gospodarek wszystkich państw Afryki Północnej (Maghreb, Egipt). Turecki PKB PPP per capita (ok. 13 tys. USD w 2010 r.) jest wyŜszy niŜ najbiedniejszych członków Unii (Bułgaria i Rumunia) i znacznie wyŜszy niŜ zdecydowanej większości krajów objętych Europejską Polityką Sąsiedztwa. W latach 20022008 Turcja doświadczyła bezprecedensowego, szybkiego tempa rozwoju (średnioroczne tempo wzrostu PKB wyniosło 7%). Światowy kryzys gospodarczy wywołał jednoroczną recesję tureckiej gospodarki. Według OECD Turcja będzie rozwijać się w latach 20112017 najszybciej ze wszystkich krajów członkowskich (średnio tempo 6,7%) 3 . W ostatnich latach Turcja zdecydowanie zintensyfikowała swoje związki gospodarcze ze światem (poprzez wzrost wolumenu wymiany handlowej, większą liczbę tureckich kontraktów budowlanych i inwestycji zagranicą, a takŜe bezprecedensową skalę inwestycji zagranicznych w Turcji). 4 Turcja nie ma duŜych złóŜ surowców energetycznych, jednak dysponuje bardzo duŜym potencjałem do wytwarzania energii odnawialnej (woda, słońce, 2 Zbigniew Brzeziński, Wielka szachownica, Warszawa 1999. 3 „OECD Report Predicts Turkey Will Be FastestGrowing OECD Country in 20112017,” 4 W 1979 r. mniej niŜ 10% PKB Turcji stanowił handel zagraniczny. W 2008 r. ok. 45% PKB. W latach 20032008 firmy tureckie zrealizowały zagranicą kontrakty budowlane warte 84 miliardy dolarów, co dało im drugie miejsce na świecie po Chinach. W 2003 r. zrealizowane kontrakty były warte 4 miliardy USD, zaś w 2008 r. ponad 23,5 miliardy USD. Olbrzymia większość z nich została zrealizowana w krajach Bliskiego Wschodu i byłego ZSRR. W latach 20052009 (do sierpnia) inwestycje zagraniczne w Turcji wyniosły blisko 65 miliardów USD. 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |