Wąż mnie zwiódł i zjadłam owoc - czyli o związku współczesnej filozofii polityki z gnostyczną wizją ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
" Wąż mnie zwiódł i zjadłam [owoc] " czyliozwiązkuwspółczesnejfilozofii polityki z gnostycznąwizjąświata. [Permlink starej wersji: Ostatnia aktualizacja: 26 czerwca 2010 OstatniobuszującwdzialefilozoficznymWikipediiznalazłembardzociekawyartykuł o Zaintrygowałamniewjegopracach,iżjako jedenzniewielu,bądźchybajedyny, explicite formułujetocodlamniebyłojasneoddłuższegoczasuMianowiciedowodzion, iżwojujący scjentystyczny modernizm oraz ideologie totalitarne jak komunizm czy nazizm są emanacjami gnostycznego sposobu postrzegania rzeczywistości. Opierają się bowiem na właściwej „immanentyzacji” chrześcijańskiej eschatologii, którego filarem jest doktryna samozbawienialudzkości jako pewnego procesu dokonującego sięwsferzeświatamaterialnego– doczesnego. Możnawięcpowiedzieć,iżdoktrynygnostyckiewyróżniająsięwśródinnychtym,iż proponująreceptybudowy„rajunaZiemi” Voegelinprzekonuje,iżtenpierwotniereligijnymitzostał „przełożony”najęzykwspółczesnejhistoriozofii. Wwynikutegowszelkaludzkapolitycznaispołeczna aktywnośćwpisanazostaławkosmicznąwalkędobraizła,stanowiącąsensdziejów oraz niosącą obietnicęwyzwoleniazziemskiegozławramachkrólestwanieograniczonejwolności,równościi braterstwa. Sprowadzenie człowieka do zoon politikon , całkowicie uwikłanego w ten wszechogarniającykonflikt, otworzyłodrogędo kontekstowejinterpretacjiludzkichzachowań,prób opisu mechanizmów kierujących procesem dziejowym oraz podniesienia kwestii fałszywej świadomości,warunkówwyzwoleniaijegocharakteru Jeżeli przyjąć za zasadne twierdzenie o związku części współczesnej filozofii polityki z myśleniem gnostycznym to warto zapytać czy przydatnym w analizie dzisiejszego dyskursu polityczno-filozoficznego byłyby dzieła antyczne i średniowieczne odnoszące się do sporu zchrześcijaństwem. Dziełami takimimogą byćchociażby„ Przeciw manichejczykom ” lub „ O dwóch duszach ” śwAugustynaalbopismaPlotyna Wartotuwspomnieć,iżAugustynnimprzeszedł nachrześcijaństwobyłprzywódcąjednejzgrupnależących do tej sekty. Głównezałożenia manicheizmu. Przede wszystkim Złomacharakterrównorzędny i autonomiczny w stosunku do Dobra. Zło niezostałostworzoneprzezBoga Kosmos zaś jestteatremzmagańdwóchBogów: Dobra i ZłaŻaden z tej pary niejestpodrzędnyjeden względemdrugiegoiniezostałstworzonyprzezdrugiegoDualizm ten ma więc charakter ponadczasowy, wieczny. Nasz świat doczesny stworzony został jako konsekwencjaowegouniwersalnegokonfliktuzpołączeniapierwiastkaduchowego,pochodzącegood Boga Dobra, oraz pierwiastka materialnegobędącegodziełemZłegoBoga. Cowięcej owo Złojesttym, codeterminujedziałaniaczłowiekawświecie bez jego zgody czy wiedzy. Jestonotymcosprawia,iż jest on pozbawiony wolnej woli: wszelkie jego wybory,zachowaniaiprzekonaniaokreślanesąprzez zewnętrzne, przynależącedomateriisiły,którychnierozumie,niepotrafikontrolowaćanawetnie podejrzewa ich istnienia. Tak więc przed dostąpieniem oświecenia – gnozy człowiek nie jest odpowiedzialny za swe czyny (niezależnieodtegoczywydająsięonemubyćdobreczyzłe). Jest on środkiemwwalcezłaprzeciwdobru „Grzech”jestwięc czynemzłym,któryzsubiektywnegopunktu 1 widzeniamógłbyjawićsięjakoautonomicznyiintencjonalny,zobiektywnegonatomiast, awięc ujmującego człowieka jako element komicznej walki, byłby czynem heteronomicznym i nieintencjonalnymWtymjednakznaczeniu,iżsamaintencjabyłabyskutkiemzniewoleniaczłowieka przezpewnezewnętrznesiłyStanemnaturalnymczłowiekajestwięcstan„ fałszywej świadomości” , sprzecznegozjegointeresem,którymjest wyjście z sytuacjiubezwłasnowolnienia i cierpienia. Realizując„ fałszywe pragnienia ”jednostkawzmacniabezwiedniezłoawięcpogłębiazniewolenie innych. Jednakże fakt dokonywania tego pod przymusem zwalnia ją, w pewien sposób, z odpowiedzialności Reasumującwięc,wedługmanichejczyków,człowieknieposiadającyowej gnosis jestzniewolonynapodwzględemdziałaniaipoznania JednakżewiedzaodnośnieuniwersalnegokonfliktuDobraiZła,miejscawnimczłowieka oraz konsekwencjietycznychtudzież epistemologicznychzniejpłynącychpozwoli człowiekowi„pojednać sięzBogiem”iprzestaćgrzeszyć Tukwestiatastajesięproblematyczna,gdyż nasza wiedza empirycznajestzafałszowanaprzezsiłyZła,takwięcdojściedoPrawdyniemożnaopisaćwsposób racjonalny – musionmiećcharakterjakościowegoskoku,iluminacji Możnawięcpowiedzieć,iż manicheizmwsamowiedzy,któraprzekraczanaturalnyporządekajednocześniejestpotencjalnie człowiekowidostępna,widzicośnakształt pierwszego kroku ku samozbawieniu. Krytyka ze strony św.ugustyna Zdaniem Augustynaprzyjęcietezyopowszechnymzniewoleniujednostkiwpłaszczyźnie zarównodziałaniajakipoznaniaczynipojęciagrzechulubwinypozbawionymi jakiegokolwiek sensu. Takżeczyndobry,cnotliwy, szlachetnytracijakąkolwiekmoralną wartośćgdyżjestpopełnianyde facto nieświadomie ipodzewnętrznymprzymusem Filozof dochodzidowniosku,iżzbawienieod grzechuizłateżjestwtejsytuacjiniepotrzebne,gdyżludzieniesąwinniswoimwystępkom (Idąc dalejmożnarzecz,iżjedynymczegoczłowiekpowinienszukaćto uwolnienie sięodcierpienia– jakimikolwiek metodami nawetjeśliprzyczyniatonieszczęśćinnym,gdyżitaksytuacja zniewolenia gousprawiedliwianapoziomiedziałaniaorazpoznania) AugustynwystępujeteżprzeciwkowizjizłajakobytuniezależnegoRzeczyniesązłezeswej natury – stająsiędopierotakiewkontekścieludzkiegodziałania iokoliczności. Złowięcjestbrakiem zgodnościmiędzyzastanymporządkiemanaturalnym,boskimłademZłoniejestbytemzewnętrznym wstosunkudoczłowiekaSłusznymwydajesięwięcuznać,iżpojęcieZłamożnawprowadzićjedynie wtedygdyistniejwolnawolamającacharakterwłaściwejkażdemuczłowiekowi – choćbynabardzo podstawowym poziomie – wiedzyowłasnychintencjach,potrzebachicelachInaczejtrudnobyłoby zgodzićsięztezaoistnieniuludzkiejsamoświadomości Oczywiścieniewykluczatojegodużych umiejętnościwsamooszukiwaniusię Stanowiskotojestwięcwcałejswejrozciągłościantytezą gnostycznegosposobumyśleniaoludzkiejkondycji Konsekwencje dla filozofii polityki W obszarze filozofiipolityki doktryny„gnostyckie”charakteryzująsię tym, iż przyjmują pewien zbiór aksjomatówwyznaczających wsposóbcałościowy i ostateczny sensatakżeprzyczyny wszystkichmożliwych konfliktóworazprocesów społecznych wdziejachludzkościCowięcejtraktują tę „wiedzę”jakowarunekkoniecznyiwystarczającydorozwiązaniawszelkichmożliwychwaśni społecznych,politycznychczyekonomicznychNiezrozumieniewiecowej„logikidziejów”jestwięc przyczyną„złaspołecznego”. Takisposóbbudowykorpusu ideologicznegosprawia,iżjeston trudno 2 falsyfikowalny (jeśli w ogóle) zarówno za pomocą argumentów teoretycznych (doświadczenie myślowe - czy teżempirycznych,gdyżzzałożeniajeston całościową,kompletną izamkniętarefleksjąnad„procesemhistorycznym” Tak,więckażdykrytykdoktrynymożebyćwięc uznanyzaposiadającego„fałszywąświadomość”a„świadomośćprawdziwą”posiadajątylkoci,którzy takosobiemówiąiuznająaksjomaty„teorii” Wiele spośród„gnostyckich”ideologiiaspiruje to miana teorii naukowych. Jeślitaktooceny ichtezmożnadokonaćzapomocąlogikiJednakz wynika,iżwszystkieteorie oparte o systemy formalne zbudowane na liczbach naturalnych, jak logika,niemogąbyćjednocześnie zupełneiniesprzecznewewnętrznie Takwięcjeżeli„gnostycka”historiozofiamabyćdziedziną naukową niemożebyć refleksjącałościową(zupełną),niemożebyćteoriązamkniętą Ponieważnie gwarantuje ona – zracjinaukowości– kompletnejwiedzyoświecie, niemożebyć więc pewną podstawądoreformspołecznych,ekonomicznychczyteżpolitycznych – niezbudujemyzjejpomocą „rajunaZiemi” Kolejne niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą „gnostyczny” sposób postrzegania rzeczywistości,stanowi instrumentalizacjajednostkijakonarzędzialub ewentualnie koniecznej ofiary postępu Ponieważcelemostatecznymjestspołeczeństwoidealne,bezwalk,konfliktówitpzasadnym wydawaćsię możepoświęceniepewnychjednostek(lubwiększejichliczby)dla„dobra”ogółu i przyszłychpokoleń. Nienaukowośćideologii„gnostyckich”każejednakzadaćpytanieczy„dobro” jest rzeczywiściedobremiczyczynionejestwinteresieogółu? Jako typowe przykłady„gnostyckich”ideologii możnawymienić komunizm (uznającyzaopokę dziejów konflikt ekonomiczny między posiadającymi środki produkcji i ziemie a klasą wywłaszczonych), nazizm(osiądziejówjestkonfliktrasyaryjskiejzpodludźmi) oraz wojujący scjentystycznyateizm(przyczynazłajestirracjonalnareligiaizawierzeniewszelkimformomtradycji, wybawieniem jest metoda naukowa – jednakżejejsłusznośćjestdefactometafizycznymzałożeniem). Jakjużwcześniejwspomniałem,każdysystemzupełnyopartynalogicejestwewnętrznie sprzeczny. W przypadku w/w ideologii przejawia się to w ich dezawuacji jako złych i zdemoralizowanych jednostek czy grup społecznychwyrażającychswójsprzeciw względemtychże ideologii lub reform przez nich proponowanych. Analogicznie do krytyki manicheizmu przeprowadzonejprzezAugustyna,możnapodnieśćtakiotoargumentprzeciw, wspomnianej w poprzednim zdaniu, tezie etycznej: skoro ludzkie postępowanie jestzniewoloneprzezsiły procesów społecznych lub zdeterminowane biologicznie toczłowieknie może odpowiadaćzaswojeczynyi „fałszywepragnienia”awiecniemożebyćzły –pozbawiony jest bowiem w takiej sytuacji wolnej woli. Skorowięczłoimmanentnenieistniejetakwięcniepotrzebanamżadnejformyzbawienia„tuiteraz” Toczegopowinniśmyszukaćtohedonistycznezaspokojenieiunikaniecierpieniazawszelkącenę Stądjużkrok jest do nihilizmu. Dalsza lektura: Quiritus 3 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |