Władysław W. Skarbek - 'Logika dla humanistów' - NAZWY, Filozofia, teksty różne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dziatyu'anre jest poniek4d obustronne, ponierva2 logiczne kategoneznalazly zastosowa- nie jako tz.w.gramafr-ki kategorialne w lingwistycematematycznej. Def.3,l.K atego ri a syntaktycz no- semantvc zna tagrupa wT_ ra2ei jgzJkorqvch, ktrire moina zastgpowadwza.iemnie w dorvolnl,chnl,porvierlziach zachotvuj4c r.r,r^zem poprarvnofdsyntaktyczn4 (sktadnion4). Takwiqc, tacecha \\ilrazen, 2etylkoniektore spo(rodnichmog4 bycrvzajemnie za- stqpowane w pe,]llm ci4gu wyra2e6 iqzykowych, stanowi kryteriuml4czeniaich r'vkategone'Wspdlczesna logikawJr62nta zazwyczajnastqpujqce kateg6ries)4ttaktycz- no-semantyczne: na zwy, zd anr a. f unktory i operatory (wyra2enia wrq- zqce zmiennem.in. tlpu kaitt1,, iaden, pewien). przyjmujemy. 2ekategoriq zdarisymbo- liczniereprezentuje litera e. akategonq nazw - litera r. --- ---;.------------- i w loslce wspolczesnej i-1..--;----. r-r'-r'r62nia siqkategorie syntakt_v-czno-semantyczne - samodzreine i - funktory i operaron. Podzialtenw jakimi stopniui 1 odpowiadasredniowieczncnrupodziatorvi i, nazv,'r i zriania orazniesamodziclne '(po- i ivyra2en na katego rentatj,czne i siada-i4c.esamodzielncznaczenie) i s1-nk.tegoremtt\.c1,e (uzyskuja.cezna- i i-sr:ry91s}:-Is-lie-F-1el:i,y\_pry_T-p_g]le_9f".:tl_qllnls j ry-rglllltQ, _ __ Tw6rc4teorii kategorii syntaktyczno-semantycznych jest reprezentant Szkoly Lwoyt- sko-LVarszatstieT Stanislaw Lesniewski (lgg6-1939), ktoryw 1922r. przedstau,rl wla- sn4 stosunkowo prostQpod wzglqdem fonnalnym,probqrozwi.vania niekt6rych anr,.- nontiilogicznycl(rozumowari prowadz4cych konkurencyjn4 w jakims sensie do t eo r i i ty p ow I ogi c z nycli Berfranda Russella, do sprzeczno(ci), dosirvyrafinowanej pod wzglqdem stopnia fonnalizacji.Wedle 'w'lasnych sl6w LeSniewskiego czerpaion inspiracje z taech2r6del dobudowy swejkoncepcji:z teoni typ6wlogicznych Russella, teorii kategorii znaczeniowych Edmunda Husserla zapTezenlowan4 w Eadaniach Logicz- nvch onz z klasycznej teorii kategoriiArystotelesa. KoncepcjaLe6niewskieg o znalazla oddzrviqkw5r6d innychprzedstawrcieli SzkotvLwowsko-Warszatuskiej, pzede wszvst- kim - u Kazimierza Ajdukrewicza, od ktdregopochodzi sl.rnboliczny )apis kategoni z u2yciemkreski ulamkorvej dla funktor6w(tiw. nteroda inclekso,a\.'are te|u Alfieda Tarskiego i Tadeusza Kotarbiriskiego. 9.1. Nazw]' 3.r.t. Podzialnazw Nazwymozna rozumieico najmniej dwojako:w sensieszerszym i wqzszyrn. Jako ptzl'klad szerszego rozumieniapnytoczyny definicjq podan4pnez ziembiriskiego: 1/c_ z',+'c.je,sl tc lrj-raz albo v;yrcienie, hore nadaje sip na pcdnict lub orzecznikorzeczenic imiennego w zrianiu fZiembinski 2., igi6, s.251,w ceiuzilustrowania u.qzszego pojmo- zwiqzkiw*sp6lrzqdnezachotizqce utiqd4,wyyalnisantodzielnyti[Tam2e.s. 104]. partyk uly niento.jq sanotlzlclnegrt ( ..1 nadniqv'vr(Eonlpst)nego zabarv,ienia:nat;e nieu':ego znaczetria luh uczucioxego l7'am- ze.s,1051. 29 pzez Kotarbinskiego: Nazvrysq. to wszvst- kie te i tylkote slowa i zwror!*,ktdrenadajq siq napctlmioty luh orzecznikizdaii o rze' czach wanianazwy podamydefinicjqproponowan4 T., 1963,s.i l]. Na czympolegaistotna r62nicamiqdzy nimi?obie definicje m6wi4zgodnieo miej- scunazwy w-zdaniuw sensie gramatycznym;jest lubosobach [Kotarbiriski to miejsce podmiotu.kt6rymo2e byi wyra2any zapomocqzeczownik6w, zaimk6w osobowychczy tei bezokolicznik6w (np' kt6ryrnoZe bVi uyra2any za pomocqpvymiotnika, rzeczovmika, przysl6wka,bezokglicznikz czy teL imieslowu - orzecarika,tj. orzeczenia imiennego' elementu Jan,on,'procowac)bqdiz r62nica polegana tym, i2 w definicil Kotarbiriskiegozostaje zawq2ona dziedzinarqta2ef jqzykowych wskuteknazuceniawarunku o charakterze (np.dohry,student w zdaniu:Jan jest studentem)' Natomiast ontologicznlm. Mianowicie exdefinitione na miejsce podmiotui orzecznika nadaj4siq wylqczniewyrazeniaodnosz4ce stqdo rzeczy jego zdaniem,s4nazwami rzetelnymi, podczasgdytnne - to naz,fiy pozome lonomatoidy). Stanowisko lub os6b;takiewyrazenia, takie jest pochodne w znaczne.i mierzeod rei zmu onto I ogiczn ego, stanowiska ktore- go tw6rc4byl wlainie Kotarbirlski. Z dziesiqciu klasycznychkategorii Arystotelesa iv reizmie utrzymujesiq jedna kategoriaontycznaa teoriibytu (ontologii), w zakresie - tzeczy.W zwiaZku z tym r6wnie2 siq, przynajmniejw rversji rygorystycznej, do odzwierciedlania tego faktu.W pzeciwnym razie jEzykprowadzi do hipostazy, d. pzekonania o istnieniu pewnych byt6w realnychtylko na tej podstawie,.2e jqzyk winien ograrnczac istniej4 w jqzyku okre3lone nazwy. bczyvyi3cie nie zachodzitutaj Zadenstosunek nynikanialogicznego;mo2nawszak ak- ceptowaiistnienie nazwabstrakcyjnych ich odpo- i nie domniemywa{ zanzemistnrenia takie oto stwierdzenie'. wiednik6w pozajqzykoriych.Czl'tamy w Elententacr... ,,Reiznt to sq charakterze wszelkichnazw'abstraktow: wszystko obstajeptzy onomatoidalnym jedynltmi narwamirzetelnytti sq dlarinanvykonkrefon"' cllafinarwy pozorne, [Kotarbifr- w tej materii. Dlana- Kotarbifiskiego ski T., 1961,s. 4661.Niepodzielamy stanowiska takqotodefinicjq. Def.3.2. N a z w a to wyraienie jgrykowe,kt6remo2eby6 podmiotem szychpotzebsformulujemy lub orzeczni- tvpu s jest P (badt zdaniudaj4cym sig sprowadzif do tegot_vpu),m6wi4cym coso iakiejs rzecz-v kiem w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym lub nie-rzeczy(osoba,cecha, lub osoby). W sensie gramatycznymnazwami mogQbyd rzeczowniki(np. Jan, krzeslo\, przymiotniki (np" pilny, wiqksty)bqdi liczebniki (np. pierwszy w zdaniu:Jan iest pietwszy). Nazwy podzielone relacja,zdarzenie, stanrzecz-y kryteri6w: budouynazry,liczeb- zostan4wedtug nastQpujAcych sposobu poshlgi- istnienia desygnatow, budouydesygnat6w, sposobu no3cidesygnat6w, tre6ci,staloSci znaczenia orazuwi- zakresu, okreslonoSci waniasiQnazw4, okre$lono3ci relacji [Tab. 2,3,4). docznienia a Kategorie cechl'),a kategorte do6wiatabyt6w materialnych (r,p.necz.y, stosunki. ontyczne odnosz4siq - dosfery jqzyka. syntaktyczno-semantyczne t0 Tabela2.Ogolnypodzial nazw KRYTERIUM PODZIAL OBJASNIENIE PRZYKLADY prosta poiedvnczv wwaz dlusopis BUDOWANAZWY zloLona kilkawwaz6rv zielonv diusoois marviqcejni2jedendesygnat (imiona jakaSg6ra w Polsce kreda, pospolite, deskrypcje o96lnas nieokre- Slone) LICZEBNOSC Df,SYGN.4T6W ma dokladnie jeden desygnat (imiona wlasne,deskypcieokeSlone) Wrsla,Jan,najwy2sza g6ra w Polsce jednostkowa mieczLonginusa Podbipiqty, posiadadesygnatzerowy(nanvy fikcyjne,sprzeczne) pusta b6golim- piiski nazyrvaobiektyfizyc,zne lub osoby b4diorzeka o wlasnoSciach adwokat,dom,niebie- ski,wy2szy ISTNIf,NIA Df,SYGNATU (charakter desygnatu) SPOSOB konkretna bqd2 stosunkach z nimi zwiazanvmr niebieskoSi,wy-2szo3i, Wadzie2, oznaczacechy,stosunki,z.darzenja b4d2konstrukty teoretyczne abstrakcyjna sprawiedli- woSd kreda,student,pod- racznik niezbiorowa desygnatami s4 po,;edyncze obiekty BLiDOW.{ DESYGNATOW desygnatami s4zbioryw sensie kolek- las,zaioga, biblioteka, kodekscywilny,prawa czlowieka zbiorowa tywnym (caloSci zlo2one z poszczegol- - skladnikdw) nychczeSci nadaje siEna podmiot zdaniaorzekaj4- cegoco6o desygnacie indywidualna namocykon- wencii terminolosicznei Jan jest studentem SPOS68 POSLUGIWANIA sI{ NAzw4 nadajesignaorzecznik zdaniaatomicz- negob4di napodmiotzdaniasubsump- cyJnego; lan jest sludentem generalna orzekaco6o desygnacie Student jest czlowie- kiem na podstawie cech. iakiemusieorzvoisuie ostra posiada latworozpomawalnydesygnat tablica, przepis prawny OKRESI,ONOSC ZAKRESU NAZWY nieposiada latworozpoznawalnego desygnatu nieostra potok, inteligencja posiadawzglqdnie jednoznacm4 treSi wyraina tabl ica,przepisprawny ornrsmNoSt TRESCINAZWY charaktervstvczna nieposiadawzglqdnie jedno znacznej treScicharaktervstvcznei niewyrafna potok, inleligencja znaczenie nazwniezale2y odmiejsca oznaczeniu stalym i czasu ich uiyciaoraz- odosoby ich keda,tablica,adwokat STALOSC ZNACZET-I.4 u2ywaiacei znaczenienazw zaleiyodosobyu2y- waj4cejnazwy,od nriejscajeju2ycia Iubodczasu ,ja",,,m6j student" (osoba),,,tutaj" o zfitczeniu zmiennym (niiej- ieiu2vcia sce). ,,teraz" iczas) 5 Nazwy og6lne i jednostkowe okreSla siqmianemn a z w p r z e d m i o t o w y c h , kt6res4skon- irastowane z nazwami pustymi,bezprzedmiotowymi, na7.wt4czy srEz pewnym str.rsunkiem znaczenre mrqdzy desl gnatem tcj dlu2ntk lnnejnazw nazwy adesyslatem i budowydesygnat6w Tabela 3.Pzyklady nazrvw podziaie wedlugliczebnoSci P{ iSTE z intencj4og6in4 z lntencj4 iednostkow4 JEDNOSTKOWE OGOLNT, NAZWY Dzeus to kzeslo,Jan bopolimoiiski NIEZBIOROWE krzeslo tenotofikcyinv las iakis fikcyinylas Las Kabacki las ZBIOROWE siqnazw4 i sposobu poslugiwania nazww podziale r.vedlug liczebnosci Tabela4. Przyklady cxt OI,NE JEDNOSTKOWf, PUSTE deskypc.le okreSlone deskrypcle nieokreSlone imiona rviasne imiona oosoolite NAZ,\\I[ Dzeus Jan ksiaZka indvwidualne zaczarowany zamek aktualna stolicaPolski proiesorUW student generalne K r yt er ium budow Y'n azrv Y Priste - skladaj4ce siq z jednego wylazu (znaku jqzykowegostanou'i4cy pe\4'r14 calo(6). o siQz c0 najmniejdw6ch rv.vrazow' Zloione - skladaj4ce o a ( ( Kryterium iloSci desYgnat6w (np' Nalez4do nichimionapospolite Ogdlne * maj4ceconajmniej dwadesygnaty. . - wy',Zeniazlo1one wskazuj4- ksiq2ki.dzewo, czlowiek) i tz*. desloyp$e nieolvellone liczbq desygnat6w w spos6b pofredni(np. jakiei miasto na Mazovszu, praJbs rt r Uniw ersytetu W arszawskie go, j akii student)' cena r.iqkszq ..--*------""-t nazwvog6lnej nosinazwq po j scia i (d;;;ta.Jt,tresicharakterystvczna) lt;;;; pojqcie v' sensie psycho' i*, ,,ns)e lo-gic;n.lr,. Natomiast ,, I o gi cz ny n to tyle,co pewnatre$imyslowadowolneso podmiotuodzwierciedlaja.ca -^*,, pojqciuw sensie psycholo- i i crgrlye.oogl:qd'jq"-lrlg:1-)-.r-!9-11-!3,999ry-ili?Y!?J-1-9!l-r-c-1-lr9l- Temu.samemu r.gorur.gorodzaju. *^i-^;" -c.,nhnln- i juti ttureprzedmiotow "..6n.ia -" -" -- i (np' - majace dokladnie jeden desygnat.NaleZ4 donichimionuwlasneo I t Jednostkope okreilone - wlraienia zlo|onewskazu- l. Jan, Burek,Wisla,Giettont) onztzw. deskmpcje (np. matkaJuliusza Slowackiego, u'sposob posredni jeCen Cesygnat jqce nadokladnie ''noiwyisza gdra w-Polsce, atior Pana Tatieusza). Wydawai by siqmogio,2e imiq Jan *tt urul. n-awieleos6b, alemusimy pamiqtaio tlm, Ze w kaZdymkonkretnym pTzypad- ku nazwatr wyr62niaz reguly jednoT'nacznie n t I rt n Jana' konkretnego (np. Jan,Bureki. 6 Niektorzy semiotycy (np. Wisia, cieu'ont)odimionwlasnych r azb),wlasne odr6miaj4 fazwv ogolne ijednostkowe nosz4nazwe(-pnedmiotowych.Nalezy zwr6cie uwagq na fakt, 2enazwyreprzy jednyrn znaczeniu mog4miei inn4 liczbqdesygnatow nii przy innym.Naprzyklad nazwa'|4/enr.ts oznaczaj4caplanetq w ukladzie slonecznyrn jest nazw4 a ta sama nazwaodnosz4ca ;ednostkowa. siqdo greckiej boginibqdzie nazwQpusr4,na- zwa zielona G6ra oznaczaiQca miastow polsce jest nazw4 jednostkowq podczas gdy nazwa zielonagdra oznaczajqca g6rq pokryt4zieleni4 bqdzienazwq ogoln4. o - pozbawione desygnat6w. Nalei4 oonictr przede wszyst- kim'nazwym6wiqce coso obiektach Puste(bezprzedmiotowe) fikcyjnych. Nazwypusteuiywane w ci4gu wyta2ert zdaniowych w taki spos6b jak gdyby mialywiqcejniz jeden oesygnat nosz4miano nazw qupcl o intenciiogdlnei. Nazwy za6u2wvanew taki ipos6b,lal-goyuy mialydokladnie ;eden desygnat okresla srqmianem nazwpustycho intencjijediortiniurj. i--;;--.."-, ---:,---,;------:*---*- i l\toznaby p.stawrc pytanie,.iaki sensmaprzyjmorvanie istnienianazwpustych, nie odno- I i :rl.l.n 1ie dozadnego.obiekru Odpowicd2 nanietkwiw samej definicji nazwy; rrfr,ur.rn I w:zal(' a?y.danewlra2enie jqzykowe moglofunkcjonowai jako podmiol luborzecznikw zdaniuo jakiejs rzeczy1ub nierzeczy,by mozna bylozalicryt je do kategoriisyntaktyczno- semanrycznej nazw.V/ rzeczysamei, odwolanresiEdo definicjiprzes4dia ,pru*q nurr.., sensounosciwprowadzenia do anarizyrogicznei .lqzyka po.lqcia.,nazra ousta".Are nie przes4dzajeszcze kwestii wartoscilogiczne.l zdanzawierai4cych nazwypuste.Ajdukiewicz w artykulew sprawie pojgciaistnienia [1995, t. II, s. 143] wprowadza'roa6znienie ..istnie- 1 niarzeczvwistego", kt6re w sferze je-zykowej jest odwzorowy w^ne przeziqzykprzeomio- ] i towy oraz ,,istnienia intencjonalnego", odwzorowywanego w jqzyku int*.1*.iny*, opisu- j j Jacym wytwory mysliiudzkiej ot62,wediug A.ldukiewicza, I ian.,a r',.,r.'^-, *,,It: l..l-r :-: ^,!: zdania zawieraiqc. nui*y pu- i j steformulowane w jQzyku przedmiotowym s4zarvsze falszywe. zdaniazaiza*iera14ce na- i L-1y/*r!-s-19:i-r9!-llg19v:!9vi!slsll.l-.r_g$vr.ry-e_tly:gi:zyq lyg p'ygrlyq, i Spos6b istnienia desygnatu : ' Ko.nkretne - nazywai4 bezpofrednio jakies obiekty fizyczne rub osoby bad| tei orzekai4o wlasno$ciachb4d2 stosunkach z nimi zwt4zanymij (nazwy dotycz4ce osotr okre$la siqmianem n azw no mi na I n v c h\, 1.obiekty fizyczne lub osoby - wskazanie obiektdw fizycznychlubos6b(Jan, tablica, samochod). 2. Wasnoici * charakteryzuj4ce okrefloneobiekty prostok4tny. pracowity, sprawiedliwy). ' Nawiasemm6wi4c, rvygodniej bylobyprzefbrnrurowad definic.;qnazwy konketne.l tak, abyobejmowa- la r6wnie2 czyny konketne(szerz,ej: zdarzenia)w taki oto sposob:nazw konkretnena4'wajq bezpoirednio j&iei obiekty fzyczne lub osobybqdl tei orzekajqo wlasnoiciach, stosunkach czy tei zdaneniach z nimi zwiqzanymi Przyczym zd a rzeni . -to wszystko, codzie3qce a w tymprzypadku siqwjakirnj frag- mencie czasoprzestrzeni lub-przestrzcni likcyjncj w sposobsamoistny; sz.czegoln4odrr.nq zdarzeh,bqd4- cychdesygnatami nazwkonkretnych,stanowilyby zaehowant-a luizkie (np.bitwapodGrun_ waldem. choroba Jana,wyprawa Janana czarodziejsk4 Gorq). Nazwy abstrakcyjnemo2na by wou,czas w prosty sposob sprorvadza6,do nainvkonketnych relatitizuj4c je do osoby,czasub4dLtei konketnego mte;sca Na przyklad naz.wakradzieijest abstrakcyjna ,lecz nazwakradzie) dokonanaprzez Jana - n-skutek relatywizacji dokonkretnej osoby - stawalaby siqnazw4 konkretna. [ Pobierz całość w formacie PDF ] |