Władza sadownicza w Polsce, ABC - Nauka, WOS
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Władza s±downicza w Polsce Władza s±downicza w Polsce Trójpodział władzy, a władza s±downicza Epoka O¶wiecenia, nazywana równie¿ czasem rozumu była nie tylko okresem wielkich odkryæ w dziedzinie nauk ¶cisłych, lecz tak¿e etapem przełomowym w sposobie my¶lenia o pañstwie, społeczeñstwie i władzy. Wła¶nie w tym okresie powstało najwiêksze dzieło francuskiego my¶liciela Karola Ludwika Monteskiusza - traktat filozoficzny o pañstwie oraz władzy i sposobie jej sprawowania. Mowa oczywi¶cie o tek¶cie pt. O duchu praw (franc. De l'esprit des loise wydanym w 1748 roku w trzydziestu jeden ksiêgach). Autor opisał w nim pañstwo - jego zdaniem - idealne, gdzie władza nie jest sprawowana przez jedn± osobê czy stan - jak to miało miejsce, chocia¿by w demokracji szlacheckiej. Ale przez trzy niezale¿ne od siebie instytucje władzy, kontroluj±ce nawzajem swoje poczynania i współpracuj±ce dla dobra pañstwa. T± teoriê nazywamy dzi¶ trójpodziałem władzy. Miała ona nie dopu¶ciæ do skupienia władzy w rêkach jednej osoby - jak to siê stało w absolutystycznej Francji Ludwika XIV. Poniewa¿ taki człowiek stałby siê nieuchronnie tyranem, nieszanuj±cym praw i przywilejów innych ludzi. Wła¶nie na zasadzie opozycji Monteskiusz zaproponował w idealnym pañstwie podzielenie władzy według trzech głównych funkcji jakie jej przyznawały. W ten sposób wyodrêbnił władzê ustawodawcz±, której celem miało byæ stanowienie nowych oraz zmiana starych praw - na ogół reprezentowan± przez parlament. Nastêpnie władzê wykonawcz±, która miała za zadanie wprowadzaæ uchwalane prawa w ¿ycie na ogół reprezentowana w pañstwie przez monarchê/króla oraz władzê s±downicz±, której celem było sprawowanie funkcji kontrolnej nad władz± ustawodawcz± i wykonawcz± oraz pilnowania przestrzegania obowi±zuj±cego prawa przez obywateli danego pañstwa, a je¶li zajdzie taka potrzeba karania ich za złamanie obowi±zuj±cego prawa. Tak wiêc władza s±downicza reprezentowana przez s±dy i trybunały, w my¶li monteskiuszowskiego trójpodziału władzy miała sprawowaæ funkcjê kontroln± nad władz± ustawodawcz± i wykonawcz±. Sposób organizacji władzy s±downiczej w Polsce Współcze¶nie w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej mamy nastêpuj±cy zapis o podziale władzy: Ustrój Rzeczpospolitej Polski opiera siê na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy s±downiczej. Art 10 ust 1 Konstytucji RP Znaczy to, ¿e w Polsce mamy do czynienia z monteskiuszowskim trójpodziałem władzy, która ma siê równowa¿yæ i wzajemnie kontrolowaæ. Znajduje to potwierdzenie w rozdziałach IV, V i VIII gdzie kolejno wymienione s± kompetencje kolejnych władz oraz ich skład. Pomiñmy jednak władzê ustawodawcz± oraz wykonawcz± i przejd¼my do władzy s±downiczej opisanej w VIII rozdziale. Mo¿emy w nim przeczytaæ m.in., ¿e: S±dy i Trybunały s± władz± odrêbn± i niezale¿n± od innych władz. Art 173 S±dy i Trybunały wydaj± wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej. Art 174 Jest to potwierdzenie odrêbno¶ci władzy s±downiczej od dwóch innych władz i jednocze¶nie uznanie jej funkcji kontrolnej w Polsce. Dalej czytamy jak dzieli siê władza s±downicza. Wymiar sprawiedliwo¶ci w Rzeczpospolitej Polskiej sprawuj± S±d Najwy¿szy, s±dy powszechne, s±dy administracyjne oraz s±dy wojskowe. Art 175 ust 1 Na tej podstawie oparta jest władza s±downicza, która kolejno obejmuje: Kreator PDF Utworzono 15 November, 2010, 19:09 I. S±d Najwy¿szy - Jest naczelnym organem władzy s±downiczej w Polsce. - Sprawuje nadzór nad działalno¶ci± s±dów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania - jest to tzw. nadzór judykacyjny (okre¶la go art. 183 ust. 1 Konstytucji RP). - Jest organem rozpoznaj±cym protesty wyborcze oraz stwierdzaj±cym wa¿no¶æ (lub nie wa¿no¶æ) wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a tak¿e decyduje o wa¿no¶ci referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego. - Rozstrzyga równie¿ nadzór w stosunku do samorz±dów zawodowych: adwokatów, radców prawnych i notariuszy. - Zajmuje siê tak¿e opiniowaniem ustaw i innych aktów prawnych. - Rozpatruje skargi kasacyjne na orzeczenie Trybunału do Spraw Sportu przy PKOL. Sêdziów S±du Najwy¿szego powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej rady S±downictwa. S±d Najwy¿szy dzieli siê na 4 izby, z czego ka¿d± kieruje inny Prezes S±du Najwy¿szego (powoływany na 6 letni± kadencje, na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sêdziów S±du Najwy¿szego), a izby dziel± siê dalej na wydziały. Wyró¿niamy nastêpuj±ce izby: - izba Cywilna - izba Karna - izba Pracy, Ubezpieczeñ Społecznych i Spraw Publicznych - izba Wojskowa II. S±dy powszechne Rozstrzygaj± wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuñczego oraz prawa pracy i ubezpieczeñ społecznych, które nie s± zastrze¿one dla innych s±dów. S±dy powszechne dzielimy na rejonowe, okrêgowe i apelacyjne. Te z kolei dzielimy na wyspecjalizowane wydziały zajmuj±ce siê poszczególnymi gałêziami prawa np. - Wydział grodzki orzeka w sprawach wykroczeñ i drobnych przestêpstw, a tak¿e w prostych sprawach cywilnych - gdy warto¶æ przedmiotu sporu nie przekracza 5000 złotych. - Wydział cywilny zajmuje siê sprawami z zakresu prawa cywilnego, takiego na przykład jak spory Kreator PDF Utworzono 15 November, 2010, 19:09 dotycz±ce umów cywilnych, własno¶ci, najmu; stwierdzenia nabycia czy ustalenia podziału spadku. - Wydział karny rozwi±zuje sprawy z zakresu prawa karnego, przede wszystkim orzeka w przypadkach popełnienia przestêpstwa. - Wydział pracy i ubezpieczeñ społecznych orzeka w sprawach z zakresu prawa pracy np. bezpodstawne zwolnienie z pracy czy niesprawiedliwe wynagrodzenie za pracê. - Wydział rodzinny i nieletnich zajmuje siê sprawami dotycz±cymi rodzin, a tak¿e przestêpstw popełnianych przez nieletnich. - Wydział penitencjarny zajmuje siê sprawami osób odbywaj±cymi karê pozbawienia wolno¶ci. - Wydział ksi±g wieczystych zajmuje siê sprawami hipoteki. - Wydział gospodarczy orzeka w sprawach z zakresu prawa gospodarczego, miêdzy innymi rozwi±zuje spory miêdzy firmami. Wszystkich sêdziów, s±dów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady S±downictwa. W my¶l art. 180 Konstytucji RP s± oni nieusuwalni. S±dami kieruj± prezesi mianowani przez Ministra Sprawiedliwo¶ci. Obecnie w Polsce jest 11 s±dów apelacyjnych, 45 s±dów okrêgowych, 323 s±dy rejonowe (stan na 1 stycznia 2008 roku). III. S±dy Administracyjne Kontroluj± działalno¶æ administracji publiczne, rozstrzygaj± spory kompetencyjne i spory o własno¶æ miêdzy jednostkami samorz±du terytorialnego, samorz±dowymi kolegiami odwoławczymi i miêdzy organami administracji rz±dowej. (Art 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 roku. Prawo o ustroju s±dów administracyjnych). W my¶l art. 3 ust.2 Prawa o postêpowaniu przed s±dami administracyjnymi, s±dy administracyjne orzekaj± w sprawach skarg na: - Decyzje s±du administracyjnego - Postanowienia wydane w postêpowaniu administracyjnym, na które mo¿na zgłosiæ za¿alenie albo koñcz±ce postêpowanie, a tak¿e na postanowienia rozstrzygaj±ce sprawê co do istoty. - Postanowienia wydane w postêpowaniu egzekucyjnym i zabezpieczaj±cym, na które mo¿na zło¿yæ za¿alenie. - Inne akty prawne lub czynno¶ci administracji publicznej dotycz±ce przekroczenia uprawnieñ lub niedotrzymania obowi±zków wynikaj±cych z przepisów prawa. - Bezczynno¶æ organów administracyjnych w wydaniu decyzji, postanowienia b±d¼ aktów prawnych. - Akty prawa miejscowego, wydany przez organ samorz±du terytorialnego i terenowych organów administracji rz±dowej. - Inne akty jednostek samorz±du terytorialnego i ich zwi±zków, podejmowane w sprawach administracji publicznej. Kreator PDF Utworzono 15 November, 2010, 19:09 - Akty nadzoru nad działalno¶ci± organu jednostek samorz±du terytorialnego S±dy administracyjne dzielimy na: - Wojewódzkie S±dy Administracyjne orzekaj± w pierwszej instancji. - Naczelny S±d Administracyjny orzeka w drugiej instancji. Rozpoznaje skargi kasacyjne. W s±dach administracyjnych orzekaj± sêdziowie s±dów administracyjnych, ale mog± robiæ to równie¿ asesorzy s±dów administracyjnych. (Asesor to osoby, która posiada odpowiednie kwalifikacje - najczê¶ciej po zdanym egzaminie zawodowym - w celu przej¶cia okresu próby, który uprawnia j± do bezterminowej nominacji - np. sêdziowskiej, prokuratorskiej.) IV. S±dy Wojskowe Ze wzglêdu na specyfikê spraw w jakich orzekaj± zostały wydzielone spod s±downictwa powszechnego. Jego zadania reguluje Prawo o ustroju s±dów wojskowych z dnia 21 sierpnia 1997 roku. Zgodnie z ni± s±downictwo wojskowe dzielimy na dwie instancje: - Wojskowy s±d garnizonowy (odpowiada s±dowi rejonowemu), orzeka tylko w pierwszej instancji. - Wojskowy s±d okrêgowy (odpowiada s±dowi okrêgowemu), orzeka w drugiej instancji. Rozpatruje apelacje, za¿alenia na orzeczenia lub zarz±dzenia wydane w wojskowym s±dzie garnizonowym. Wojskowy s±d okrêgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o przestêpstwa: a. Popełnione przez ¿ołnierza posiadaj±cego stopieñ majora i wy¿szy, b. Podlegaj±ce w postêpowaniu przed s±dami powszechnymi wła¶ciwo¶ci s±du okrêgowego oraz w szczególnych przypadkach dezercji, a tak¿e czynnej napa¶ci na przeło¿onego z u¿yciem broni. c. Popełnione przez ¿ołnierzy sił zbrojnych pañstw obcych oraz ich personelu cywilnego. d. Inne na podstawie szczegółowych przepisów. e. Wojskowy s±d okrêgowy orzeka w jednoosobowym składzie w sprawie tymczasowego aresztowania w stosunku do ¿ołnierza posiadaj±cego stopieñ wojskowy majora i wy¿szy (odno¶nie pozostałych orzeka o tym s±d garnizonowy). Władza s±downicza - hierarchia s±dów Postêpowanie s±dowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Art 176 ust.1 Konstytucji RP System s±downictwa dzieli siê na s±dy rejonowe, okrêgowe, apelacyjne i S±d Najwy¿szy. Wiêkszo¶æ spraw rozpatrywana jest najpierw w pierwszej instancji, w s±dzie rejonowym (w odpowiednim jego wydziale). Jednak niektóre sprawy ze wzglêdu na ich wagê, od pocz±tku podlegaj± s±dowi okrêgowemu. Dotyczy to powa¿niejszych spraw, zarówno cywilnych (np. rozwód, roszczenia maj±tkowe, gdy warto¶æ przedmiotu sporu jest wy¿sza ni¿ 30 tysiêcy złotych) jak i karnych (np. zabójstw). Je¿eli nie zgadzamy siê z wyrokiem wydanym przez s±d pierwszej instancji, mo¿emy zło¿yæ apelacjê. Wtedy sprawê rozpatrzy s±d drugiej instancji. Przykładowo je¶li pierwszy wyrok zapadła w s±dzie rejonowym, apelacje rozpatrywana bêdzie w s±dzie okrêgowym. Natomiast gdy w pierwszej instancji orzekał s±d okrêgowy, odwołanie rozpatrzy s±d apelacyjny. Kreator PDF Utworzono 15 November, 2010, 19:09 Je¶li nie zgadzamy siê z wyrokiem s±du drugiej instancji, istnieje jeszcze mo¿liwo¶æ kasacji. Składa siê j± do S±du Najwy¿szego. Nie wystarczy tu jednak, jak w przypadku apelacji nasza wola zwrócenia siê do s±du wy¿szej instancji. W sprawie karnej podstaw± kasacji mo¿e byæ wył±cznie ra¿±ce naruszenie prawa przez s±d ni¿szej instancji. Równie¿ w sprawach cywilnych przysługuje tylko w niektórych, ¶ci¶le okre¶lonych przypadkach. Co warto zaznaczyæ, postêpowanie s±dowe jest w Polsce dwuinstancyjne, co oznacza, ¿e zawsze mamy prawo odwołaæ siê od wyroku do s±du wy¿szej instancji. Trybunały jako czê¶æ władzy s±downiczej Nie zapominajmy, ¿e nie same s±dy tworz± w Polsce władzê s±downicz±. Tworz± je te¿ Trybunały, powołane do ¿ycia na mocy Konstytucji RP s± to: I. Trybunał Konstytucyjny pełni±cy rolê tzw. s±du nad prawami ma pilnowaæ zgodno¶ci ustaw, aktów prawnych i rozporz±dzeñ z Konstytucj± RP oraz niektórymi umowami miêdzynarodowymi. Według art. 188 Konstytucji RP orzeka w sprawach: - zgodno¶ci ustaw i umów miêdzy narodowych z Konstytucj±, - zgodno¶ci ustaw z ratyfikowanymi umowami miêdzy narodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyra¿onej w ustawie, - zgodno¶ci przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy pañstwowe, z Konstytucj±, ratyfikowanymi umowami miêdzynarodowymi i ustawami, - zgodno¶ci z Konstytucj± celów lub działalno¶ci partii politycznych, - skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust.1 II. Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy s±downiczej, którego głównym celem jest egzekwowanie odpowiedzialno¶ci najwy¿szych organów i urzêdników pañstwowych za naruszenie Konstytucji lub ustaw, w zwi±zku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzêdowania, je¶li popełniony czyn nie wyczerpuje znamion przestêpstwa oraz za przestêpstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP. Przeczytaj tak¿e artykuły pod tytułem: Partie polityczne w Polsce : Prawo, norma prawna, przepis prawa : Pañstwo - pojêcie pañstwa i władzy : Warstwy społeczne Kreator PDF Utworzono 15 November, 2010, 19:09 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |