W kwestii autentyczności tzw. Ossuarium Jakuba z kolekcji w Tel Awiwie, HISTORIA i różne historie, 03. Historia ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Studia Judaica 5: 2002 nr 2(10) – 6: 2003 nr 1(11), s. 151-163 A r t y k u ‡ d y s k u s y j n y Zdzis‡aw J. Kapera Uniwersytet Jagielloæski, Krak ó w W KWESTII AUTENTYCZNO Œ CI TZW. OSSUARIUM JAKUBA Z KOLEKCJI W TEL AWIWIE * W dniu 24 X 2002 r. redaktor najpopularniejszego w œ wiecie dwu- miesiŒcznika po œ wiŒconego archeologii biblijnej „ Biblical Archaeology Review ” , Hershel Shanks, z ca‡„ odpowiedzialno œ ci„, w œ wietle jupiter ó w telewizyjnych, og‡osi‡ wszem i wobec „ najwiŒksze odkrycie archeologicz- ne bezpo œ rednio tycz„ce Nowego Testamentu ” , jakim by‡o znalezienie ossuarium, w kt ó rym przechowywano ko œ ci „ brata Paæskiego ” , Jakuba. 1 * Pe‡ny tekst referatu wyg‡oszonego na 3 konferencji „¯ ydzi i judaizm we wsp ó ‡czes- nych badaniach ” , Krak ó w, 26-27 XI 2002 zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Studi ó w ¯ ydowskich. Referat przedstawia stan dyskusji nad prezentowanym obiektem poprzedzaj„cy jednak doroczne spotkanie Society of Biblical Literature w Toronto, w koæ- cu listopada 2002 r., gdzie obiekt wystawiono publicznie. 1 Sprawa, w kt ó rej pozwalam sobie zabra æ g‡os, jest dla mnie bardzo interesuj„ca z po- wodu by æ mo¿e ogromnego znaczenia tego przypadkowego znaleziska archeologicznego. Po pierwsze, archeologi„ Palestyny, a zw‡aszcza rejonem Jerozolimy i Qumran zajmujŒ siŒ, z wieloma przerwami, od lat czterdziestu. Od dekady pracujŒ szczeg ó lnie nad cmenta- rzyskiem qumraæskim, kt ó re cho æ definitywnie r ó ¿ne od cmetarzysk jerozolimskich, po- chodzi jednak z tego samego okresu co tzw. ossuarium Jakuba, tj. koæca drugiej œ wi„tyni. Po drugie: cho æ nie jestem filologiem i nie jestem arameist„, opracowa‡em kilka przy- czynk ó w z pogranicza onomastyki biblijnej, mo¿e dlatego ¿e pozostawa‡em w bliskim kontakcie z ks. prof. Aleksym Klawkiem, wybitnym przedstawicielem tej dyscypliny i œ le- dzi‡em jego onomastyczne wyk‡ady w krakowskim oddziale PAN w latach 60. XX w. Warto od razu wzmiankowa æ , ¿e ks. prof. A. Klawek by‡ wielbicielem odkry æ onomastycz- nych archeologii biblijnej, a nawet autorem do dzi œ niepublikowanej rozprawy o imieniu Jezus (z lat 20. XX w.), kt ó ra zawiera m.in. rozdzia‡ dotycz„cy ossuari ó w palestyæskich z tym w‡a œ nie imieniem. Por. A. K l a w e k: ImiŒ Jezus w œ wietle filologii biblijnej, [Lw ó w] [ok. 1925], mps, ss. 55 a zw‡aszcza rozdz. 2 ‘ W epoce Nowego Testamentu ’ , s. 22 i nn. Zob. te¿ tego autora Napis z imieniem „ Jezus ” , „ Przegl„d Teologiczny ” 6: 1925, s. 419 i ImiŒ Jezus w œ wietle filologii biblijnej, „ Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie ” 5: 1925, s. 3-4. 152 ZDZIS£AW J. KAPERA Jak na razie wszystko wskazuje na to, ¿e bŒdziemy œ wiadkami „ bitwy o ossuarium ” , podobnie jak z koæcem lat 40. i z pocz„tkiem lat 50. XX w. byli œ my œ wiadkami pierwszej „ bitwy o zwoje ” znad Morza Martwego. 2 Na pocz„tku nale¿y wspomnie æ o dotychczasowym dorobku polskiej biblistyki w zakresie prezentacji ossuari ó w. W ci„gu ostatniego p ó ‡wiecza opublikowano na ten temat zaledwie kilka przyczynk ó w. Ks. prof. Feliks Gryglewicz w Archeologicznych odkryciach w egzegezie Nowego Testa- mentu (Lublin 1962) podsumowa‡ informacje o ossuariach z imionami Jezusa i imionami os ó b znanych z Ewangelii. 3 Ks. dr Eugeniusz Szewc omawia‡ bli¿ej problem Ossuaria a Nowy Testament w roku 1983. 4 Wresz- cie w roku 1997 ks. Norbert Mendecki wr ó ci‡ do problemu epigraf ó w rodziny Jezusa w zwi„zku z audycj„ telewizyjn„ BBC z 1996 r. 5 S„dz„c z zainteresowania, jakie ju¿ wzbudzi‡o w Polsce tzw. ossua- rium Jakuba, mo¿emy siŒ spodziewa æ wiŒkszej liczby wypowiedzi w kwestii interesuj„cego nas obiektu. Na temat tego ossuarium ju¿ wyrazili sw„ wstŒpn„ opiniŒ ks. prof. Jerzy Chmiel w wywiadzie dla „ Dziennika Pol- skiego ” 6 i ks. prof. Henryk Witczyk w „ Go œ ciu Niedzielnym ” 7 oraz dr Prze- mys‡aw Nowog ó rski. 8 O ile pierwszy da‡ znalezisku 95% wiarygodno œ ci, o tyle drugi unikn„‡ wypowiedzi w tej kwestii, za œ trzeci odni ó s‡ siŒ do niego negatywnie. Pomijam tu kr ó tkie notatki czy artyku‡y w dziennikach i tygodnikach polskich (jak np. w „ Tygodniku Powszechnym ” , 9 „ Forum ” , 10 „ Polityce ” , 11 „ Przekroju ” 12 i „ Wprost ” 13 ), warto œ ciowe tylko ze wzglŒdu 2 Tzw. pierwsza bitwa o zwoje mia‡a na celu ustalenie staro¿ytno œ ci rŒkopis ó w zna- lezionych nad Morzem Martwym. Por. Z.J. K a p e r a: The Third Battle of the Scrolls Begins, „ Folia Orientalia ” 27: 1990, s. 291-297 i tego¿, P ó ‡wiecze sporu o zwoje znad Morza Martwego, Krak ó w 1996, s. 241 i nn. 3 F. G r y g l e w i c z: Archeologiczne odkrycia w egzegezie Nowego Testamentu, Lublin 1962, rozdz.: ‘ Przemawiaj„ cmentarne napisy ’ , 4. Ossuaria, s. 47-49. 4 Na ‡amach „ Wiadomo œ ci Diecezjalnych £ ó dzkich ” 57: 1983 nr 1-2, s. 21-27. 5 N. M e n d e c k i: Czy ossuaria z epigrafami rodziny Jezusa z Jerozolimy mog„ by æ autentyczne?, „ Ruch Biblijny i Liturgiczny ” 50: 1997, s. 150-151. 6 Por. J. C h m i e l: Gr ó b – dow ó d trwania ¿ycia, [rozm.] „ Dziennik Polski ” z 31 X 2002, s. 39, 1 fot. 7 Por. H. W i t c z y k: Jakub – syn J ó zefa, rodzony brat Jezusa?, „ Go œæ Niedzielny ” z 10 XI 2002, s. 12, 2 fot. 8 Por. wypowiedzi P. Nowog ó rskiego w art. D. S u k n i e w i c z a: ImiŒ brata. Zagadka staro¿ytnej urny odnalezionej niespodziewanie w prywatnej kolekcji, „ Gazeta Wyborcza ” z 19 XI 2002, s. 20, 1 fot. 9 Ya ’ akov bar Yosef, akhui di-Yeshua, „ Tygodnik Powszechny ” 2002 nr 45, s. 2, 1 fot. 10 J.N. W i l f o r d: Jakub brat Jezusa, „ Forum ” 2002 nr 44, s. 52, 1 fot. T‡um. polskie artyku‡u opublikowanego w „ International Herald Tribune ” z 22 X 2002. 11 R. F r i s t e r: Krewny Pana Boga, „ Polityka ” 2002 nr 46, s. 90-91, 2 fot. 12 R. G o n t a r e k: Jakub, brat Chrystusa, „ Przekr ó j ” 2002 nr 45, s. 34-36, 2 ilustr. 13 M. M a t a c z: Brat Zbawiciela? Naukowcy pisz„ Najnowszy Testament, „ Wprost ” 2002 nr 45, s. 5, 88-89, 6 ilustr. W KWESTII AUTENTYCZNO Œ CI TZW. OSSUARIUM JAKUBA 153 na dobre kolorowe fotografie ossuarium. 14 Sam obiekt zosta‡ po raz pier- wszy opublikowany w listopadowo-grudniowym (2002) numerze „ Biblical Archaeology Review ” (dalej: BAR) przez prof. AndrØ Lemaire ’ a z Pa- ry¿a. 15 Sam obiekt opu œ ci‡ Izrael i by‡ po raz pierwszy wystawiony pub- licznie w Toronto (listopad 2002), w czasie œ wiatowego zjazdu biblist ó w i religioznawc ó w (zarejestrowanych zosta‡o 8000 uczestnik ó w). Moim celem jest przedstawi æ ten szczeg ó lny obiekt ze œ wiŒtego miasta oraz zreferowa æ dotychczasow„ dyskusjŒ wok ó ‡ niego. Ponadto, jak to m ó wi‡ czŒsto ks. prof. A. Klawek, „ chcia‡bym da æ sw ó j pogl„d ” odno œ nie do autentyczno œ ci tzw. ossuarium Jakuba. I. TZW. OSSUARIUM JAKUBA, SYNA J Ó ZEFA, BRATA JEZUSA Z KOLEKCJI W TEL AWIWIE 1. Kszta‡t i wymiary obiektu Interesuj„cy nas obiekt to skrzynka wapienna ( œ ci œ lej kredowa) o d‡u- go œ ci 50,5 cm u podstawy, rozszerzaj„ca siŒ w czŒ œ ci g ó rnej do 56 cm, a wiŒc jego przekr ó j pod‡u¿ny jest romboidalny, nie prostok„tny. Ossua- rium ma 25 cm szeroko œ ci i 30,5 cm wysoko œ ci. Nakryte jest wiekiem nasuwanym po wewnŒtrznych listwach wystaj„cych na 0,6 cm wzd‡u¿ d‡u¿szych stron skrzynki. Wieko zasadniczo jest p‡askie, ale jego lekka wypuk‡o œæ daje siŒ zauwa¿y æ . 16 Aktualnie (po podr ó ¿y lotniczej Tel Awiw – Nowy Jork) wiemy, ¿e obiekt jest uszkodzony. Rozpad‡ siŒ na 5 czŒ œ ci i zosta‡ zrekonstruowany w Toronto. S„dz„c ze zdjŒ æ , jedno z pŒkniŒ æ dotknŒ‡o tak¿e inskrypcjŒ. 17 14 Artyku‡ z „ Polityki ” zawiera najnowsze zdjŒcie obiektu (po uszkodzeniu, ale przed konserwacj„ w Toronto) oraz bardzo intryguj„c„ wypowied Ÿ E. P a r a d o w s k i e j - - D z i a d o w i e c, PŒkniŒty skarb, rozm. przepr. A. K r z e m i æ s k a, „ Polityka ” 2002 nr 46, s. 91. 15 A. L e m a i r e: Burial Box of James the Brother of Jesus. Earliest Archaeological Evidence of Jesus Found in Jerusalem, „ Biblical Archaeology Review ” 28: 2002 nr 6, s. 24-33 i 70 oraz strona tytu‡owa numeru i s. 5. Artyku‡ zawiera ponadto „ okienka ” : A. L e m a i r e: Epigraphy – and the Lab – Say It ’ s Genuine, s. 28; S. F[e l d m a n]: The Right Man for the Inscription, s. 30 [prezentacja osoby prof. A. Lemaire ’ a]; N.E. R[o t h]: Three Versions of the Family Tree of Jesus, s. 32; A.C. H[u r l e y]: The Last Days of James, s. 32; H. S[h a n k s]: The Ultimate Test of Authenticity, s. 33 (relacja opinii ks. prof. Josepha Fitzmyera). Autor publikacji – prof. A. Lemaire – jest postaci„ dobrze znan„ w Pol- sce. Go œ ci‡ kilkakrotnie z wyk‡adami na temat historii i epigrafiki staro¿ytnego Izraela. Jego ksi„¿ka Dzieje biblijnego Izraela mia‡a dwa wydania (Poznaæ 1998 i 2002). 16 Zob. A. L e m a i r e, jw., s. 27-28. 17 Por. fot. w cyt. art. z „ Polityki ” , s. 91. 154 ZDZIS£AW J. KAPERA 2. Materia‡ Materia‡, z kt ó rego wykonano skrzynkŒ, to kreda osadowa na bazie szkielet ó w mikroorganizm ó w zbudowanych z wŒglanu wapnia. Wszelka kreda z Jerozolimy nale¿y do formacji Menuha z okresu senoniaæskiego grupy Mount Scopus. Wierzchnie warstwy formacji Menuha by‡y eksplo- atowane w rejonie Jerozolimy w I i II wieku n.e. Znanych jest kilka jero- zolimskich kamienio‡om ó w z tego okresu. Badane ossuarium pochodzi‡o w‡a œ nie z tych z‡ ó ¿ kredowych. Dokonano nie tylko jego oglŒdzin, ale tak¿e szczeg ó ‡owych badaæ, pobieraj„c sze œæ pr ó bek kredy i sze œæ pr ó bek patyny z r ó ¿nych miejsc œ cianki zawieraj„cej inskrypcjŒ oraz dwie pr ó bki ziemi znalezionej na powierzchni skrzynki. Analizy dokonano przy pomocy elektronowego mikroskopu skanuj„cego (Scanning Electron Microscope) zaopatrzonego w rozszczepiaj„cy spektrometr elektroniczny (Electron Dispersive Spec- trometer). Kreda zawiera g‡ ó wnie 97% tr ó jwŒglanu wapnia (CaCO 3 ) oraz dwu- tlenek krzemu (1,5%), aluminium (0,7%), ¿elazo (0,4%), o‡ ó w (0,3%) oraz magnez (0,2%). Bardzo podobny jest sk‡ad patyny: odpowiednio 93%, 5%, 2,5%, 0,3%, 0,4% i 0,2%. Natomiast w ziemi zaobserwowano inne procenty: 85%, 7,4%, 2,5%, 1,7%, 1,0% i 0,7%, a nadto 1% tyta- nu, a wiŒc znaczne zwiŒkszenie procentowe metali ciŒ¿kich. Zastana- wia ponad 300% wzrost zawarto œ ci dwutlenku krzemu w patynie. W ory- ginalnym kamieniu (kredzie) jest go tylko 1,5%. Natomiast pr ó bki ziemi s„ bardzo podobne do gleby, rŒdziny, znanej z kredy grupy Mount Scopus. 18 3. Inskrypcja aramejska Tekst aramejskiej inskrypcji jest kr ó tki, liczy w sumie 20 liter. 19 Brzmi nastŒpuj„co: Jaakow bar Josef ahui diJeszua. Co po polsku zna- czy: „ Jakub syn J ó zefa brat Jezusa ” . Nie ma przerw miŒdzy wyrazami. Li- tery alfabetu hebrajskiego s„ wyciŒte pismem klasycznym, kwadratowym przypominaj„cym napisy okresu herodiaæskiego i s„ bardzo czytelne. 20 18 Por. ekspertyzŒ wykonan„ przez dra Amnona Rosenfelda i dra Shimona Ilani z UrzŒ- du Geologicznego Ministerstwa Narodowej Infrastruktury Paæstwa Izrael. Zob. ich list z wynikami badaæ, reprodukowany na s. 29 artyku‡u A. Lemaire ’ a. 19 Szczeg ó ‡owy, profesjonalny rysunek inskrypcji wykona‡a znakomita uczona, izrael- ski paleograf, Ada Yardeni z Jerozolimy. Por. A. L e m a i r e, jw., s. 26-27. 20 Tam¿e, s. 28. W KWESTII AUTENTYCZNO Œ CI TZW. OSSUARIUM JAKUBA 155 4. Datowanie Typologia wapiennych czy te¿ kredowych skrzynek na ko œ ci z Jero- zolimy jest do œæ dobrze okre œ lona przez L.Y. Rahmaniego, kt ó ry w roku 1994 opublikowa‡ opisy oko‡o tysi„ca takich obiekt ó w z muze ó w Paæstwa Izrael. 21 Ju¿ pierwszy rzut oka na kszta‡t tzw. ossuarium Jakuba pozwala skrzynkŒ zaliczy æ do typu nr 2 datowanego na lata 20. przed Chr. po rok 70 po Chr. 22 Prof. A. Lemaire, bior„c pod uwagŒ wysokie prawdopodo- bieæstwo identyfikacji postaci nosz„cej imiŒ Jakub, a bŒd„cej synem J ó - zefa (domy œ lne œ w. J ó zefa, mŒ¿a Marii) oraz bratem Jezusa (domy œ lne Jezusa Chrystusa), okre œ la datŒ skrzynki bardzo precyzyjnie na rok 63 po Chr. Bierze on pod uwagŒ znany przekaz historyka ¿ydowskiego J ó zefa Flawiusza dotycz„cy œ mierci Jakuba Sprawiedliwego w roku 62 i tradycjŒ otwierania grob ó w jerozolimskich po roku w celu z‡o¿enia ju¿ tylko ko œ ci zmar‡ych w specjalnych skrzynkach. Poniewa¿ takie skrzynki zwykle opisywano imieniem lub bli¿szymi danymi o zmar‡ym, w danym przy- padku – zdaniem A. Lemaira – mamy do czynienia z ossuarium Jakuba brata Paæskiego. 23 II. DOTYCHCZASOWA DYSKUSJA NAD TZW. OSSUARIUM JAKUBA Truizmem bŒdzie przypomnienie, ¿e obecnie mamy do czynienia z no- wymi sposobami komunikowania siŒ, kt ó re pozwalaj„ zainteresowanym z ca‡ego œ wiata zabra æ g‡os w dyskusji niemal tego samego dnia. Jako cie- kawostkŒ podam, ¿e TV CNN zg‡osi‡a siŒ do UrzŒdu Staro¿ytno œ ci Izraela w sprawie tzw. ossuarium Jakuba dzieæ przed oficjalnym wyst„pieniem te- lewizyjnym Hershela Shanksa, redaktora BAR. Umo¿liwi‡o to temu¿ urzŒ- dowi zidentyfikowanie i odszukanie niemal natychmiast w‡a œ ciciela obiektu, jak te¿ jego przes‡uchanie w sprawie pochodzenia ossuarium. 24 Z drugiej strony ju¿ w dniu og‡oszenia odkrycia pierwszy komentarz naukowy na temat tre œ ci inskrypcji wyg‡osi‡ profesor dziej ó w wczesnego chrze œ cijaæ- stwa, Robert Eisenman, 25 znany powszechnie jako „ krzy¿owiec zwoj ó w ” 21 L.Y. R a h m a n i: A Catalogue of Jewish Ossuaries in the Collections of the State of Israel, Jerusalem 1994. 22 Tam¿e, s. 5, fig. 2. 23 A. L e m a i r e, jw., s. 28-31. 24 Por. S. L e i b o v i c h - D a r: Owneship Battle Brews Over Jesus-Era Burial Box, „ Haaretz ” 25 R. Eisenman jest autorem szeregu monografii lansuj„cych zwi„zek tekst ó w qum- raæskich z rewolucyjnym ruchem judeochrze œ cijaæskim. W Polsce pogl„dy Eisenmana [ Pobierz całość w formacie PDF ] |