w12-PCK, PGiS, Polityka gospodarcza i społeczna
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Polityka a gospodarka Teoria wyboru publicznego (ang. public choice ) – od lat 50. XX w. (Arrow, Downs, Buchanan, Becker, Niskanen). Bada ona proces kształtowania instytucji w sferze polityki. Obecnie ok. 50% PKB „przechodzi” przez budżet państwa: tradycyjna ekonomia jednak większość uwagi poświęca funkcjonowaniu przed- siębiorstw i gospodarstw domowych (a nie rządu). W skład ww. teorii wchodzi np. 1. Problematyka związana z głosowaniem (np. efektywność rynku wyborczego) 2. Wybór w warunkach demokracji (np. demokracja (bez)pośrednia) 3. Teorie umowy społecznej i ładu konstytucyjnego (np. ekonomia konstytucyjna, ekonomiczne skutki praw obywateli), 4. Ekonomiczna teoria władzy (w tym teoria regulacji gospodarki, teoria finansów publicznych, rola ideologii czy koalicji partyjnych, ekonomiczne zachowania sędziów) 5. Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych (np. wpływ grup interesu na efektywność gospodarki, lobbing) 6. Teoria pogoni za rentą (np. renta polityczna, jej wpływ na dobrobyt) Teoria wzrostu gospodarczego Mancura Olsona (1982): analiza wzrostów po II wojnie światowej konkluzja: kraje, które okresowo zmniejszyły aktywność grup interesu w sferze publicznej i gdzie doszło do istotnych zmian politycznych (np. Niemcy, Japonia), rozwijały się szybciej niż inne (np. W. Brytania) ujemna korelacja między długością stabilności politycznej (oraz wzrostem wpływu grup interesu na politykę gospodarczą) a wzrostem 1 W. Eucken: dominacja jakichkolwiek struktur i organizacji w gospodarce (przedsiębiorstw – monopole; państwo (niesprawności rządu, stąd Rada 5-ciu), związki zawodowe – „socjal”) jest szkodliwa dla niej oraz dla społeczeństwa -> polityka ładu gospodarczego (Ordnungspolitik). Teoria grup interesu Gary’ego Becketa : Model: społeczeństwo dzieli się na dwie grupy: a) tych co chcą obniżyć podatki, b) tych co chcą utrzymania lub zwiększenia transferów. Jednostki maksymalizują swoją użyteczność określaną dochodem. Wnioski: 1. Skuteczność grupy interesu w konkurowaniu o wyższe subsydia (lub mniejsze podatki) zależ od względnej efektywności grupy w wywieraniu presji na rząd. 2. Wzrost zbędnych strat społecznych ( deadweight loss ) zmniejsza wielkość transferów w punkcie równowagi (spowodowane jest to że grupa subsydiowana wraz ze wzrostem transferów zmniejszają naciski, ale druga grupa – wraz ze wzrostem „strat” – wzmaga presję). 3. Konkurencja między grupami interesu podnosi efektywność polityki gospodarczej… 4. … w tym m.in. podnosi efektywność opodatkowania. Przeciwnie do poglądów keynesistów na temat niesprawności rynku (ang. market failures ), które rząd powinien korygować, rozwinięto szereg koncepcji na temat błędów popełnianych przez władze (ang. government failures ), w tym niesprawności polityki gospodarczej . 2 Skąd te błędy? Nieprawidłowe wybory (decyzje) dokonywane przez polityków albo wybory nie maksymalizujące satysfakcję ekonomiczną całego społeczeństwa (Tinbergen), lecz przykładowo jego wybranych grup. Cele polityki gospodarczej realizowane w praktyce nie są uniwersal- ne: zależą od władz. Wybrane władze mogą realizować swoje cele. Jeśli władzę sprawują politycy, to jej celem może być reelekcja, zaś by osiągnąć ten cel, mogą wykorzystywać dostępne im instrumenty oddziaływując na gospodarkę zgodnie ze swoimi preferencjami. Wtedy, za pomocą polityki gospodarczej politycy będą dążyli do otrzymania takiego stanu gospodarki, którego ocena dokonywana przez społeczeństwo w trakcie kolejnych wyborów zwiększałaby prawdopodobieństwo reelekcji. Działanie takie nie musi być jednorazowe: może się powtarzać, wywo- łując polityczne cykle gospodarcze (koniunkturalne). Rynek głosów wyborczych p S D v v opt. v max v – ilość głosów, S - podaż, D - popyt p – cena głosu (jednostka: w praktyce niemierzalna) 3 CASE: Cena głosu wyborczego w Polsce (wielkość subwencji) Odsetek głosów Wysokość kwoty za jeden głos 1 do 5% 10 złotych 2 powyżej 5% do 10% 8 złotych 3 powyżej 10% do 20% 7 złotych 4 powyżej 20% do 30 % 4 złote 5 powyżej 30 % 1 złoty 50 groszy Gospodarka a wybory: a) Stan gospodarki wpływa na wynik wyborów b) Wynik wyborów wpływa na stan gospodarki Roubini i Sachs (1989): w krajach, w których często zmieniają się eki- py rządzące lub w skład koalicji wchodzi wiele partii, jest tendencja do wyższych deficytów budżetowych. USA: w sytuacjach podziału władzy w państwie między demokratów i republikanów (większość w Kongresie a urząd prezydenta), rósł dług publiczny (konieczność podejmowania decyzji w drodze kompromisu). Preferencje wyborców bardziej zależą od stanu gospodarki w czasie wyborów, niż od tego, co było cztery lata wcześniej. Presja na wzrost wydatków budżetowych przed wyborami jest tym większa, im niższe jest poparcie dla partii rządzącej przed wyborami. Przykład zastosowania teorii wyboru publicznego do budżetu UE: pogląd polityki siły: decyzje dot. alokacji budżetu UE w latach 1976- 2001 zależały nie tyle od bogactwa krajów (PKB p.c.) czy od udziału rolnictwa w PKB, ale siły (liczba) głosów w Radzie Ministrów (wyja- śnienie 60% rozdysponowania budżetu krajów członkowskich); występuje stabilna współpraca pomiędzy Francją a Niemcami; „Traktat konstytucyjny” był korzystniejszy dla dużych krajów niż Trak- tat Nicejski (szczególnie dla Niemiec), za wyjątkiem Hiszpanii i Polski. 4 CASE: Sytuacja gospodarcza a wyniki wyborów W. Kaltefleiter – analiza zmian politycznych i ich sprzężenia z sytuacją gospodarczą w Niemczech od czasu Republiki Weimarskiej. W wyborach do Reichstagu 4 maja 1924 r., po roku 1923 z dużą infla- cją włącznie z reformą walutową, NSDAP zdobyła 6,5% głosów a konserwa- tywno-nacjonalistyczna Deutschnationale Volkspartei (DNVP) podniosła się z 15,1% (1920) na 19,5%. (…) Sytuacja gospodarcza do czasu wyborów cechowała się rosnącym bezrobociem, cięciami płac urzędniczych, wzro- stem podatków i wydłużeniem przeciętnego czasu pracy. W grudniu 1924 r. odbyły się kolejne wybory do Reichstagu. Do tego czasu zarysowała się już pewna normalizacja sytuacji gospodarczej. NSDAP utraciła ponownie poło- wę głosów, na korzyść DNVP, która uzyskała 20,5% głosów. Dalszy okres do 1928 r. powszechnie określa się jako „złote lata dwu- dzieste”. Doszło do wzrostu gospodarczego ze wzrastającym dochodem re- alnym, równocześnie wytworzono jednak przede wszystkim w miesiącach zimowych wysokie bezrobocie, które w latach 1926-1927 przekroczyło gra- nicę dwóch milionów. Ten wzrost (gospodarczy) nie zaspokoił jednak ocze- kiwań dużej części pracowników i w wyborach do Reichstagu 20 maja 1928 r. Komunistyczna Partia Niemiec (KPD) uzyskała o 2,6% głosów więcej i osiągnęła 10,6%, podczas gdy na prawicy NSDAP z 2,6% głosów spadłą do roli partii bez znaczenia, a DNVP ponownie spadła z 20,5 do 14,2%. (…) Bezrobocie i nacjonalizm w Niemczech Głosy NDSAP w mln Bezrobocie w mln Po 1928 r. sytuacja gospodarcza znacząco się pogorszyła. (…) Tak długo jak bezrobocie miało tendencje wzrostowe, mianowicie od 1930 do 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |