W. VIII. - Polityka spoeczna w Polsce, Politologia, Polityka Społeczna Wykłady
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
W YKŁAD I. Polityka społeczna w Polsce Opracowanie: dr hab. Katarzyna Zamorska Dla celów poznawczych można wyróżnić kilka etapów rozwoju polityki społecznej w Polsce: V Pierwszy – do 1918 roku V Drugi – okres dwudziestolecia międzywojennego V Trzeci – od zakończenia II wojny światowej do 1989 roku. V Czwarty – od 1989 r., czyli po transformacji systemowej W każdym z tych okresów można wyróżnić dodatkowo poszczególne etapy. I ETAP – DO 1918 ROKU Istotną rolę w rozwoju polityki społecznej w Polsce odegrali prekursorzy, którzy „zwiastowali nowe kierunki myślenia o społeczeństwie, uwikłanym w rozwój ekonomiczny i ponoszący jego skutki” (J. Auleytner). Wśród prekursorów polityki społecznej w Polsce należy wymienić między innymi: Stanisława Staszica (1755-1826), Fryderyka Skarbka (1792-1894), Józefa Supińskiego (1804-1893), Augusta Cieszkowskiego (1814-1894); Stefana Pawlickiego * (1839-1916) czy Edwarda Abramowskiego (1868-1918). *** Ciekawą postacią był Stefan Pawlicki, długoletni profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, myśliciel katolicki. W swych pracach i wystąpieniach publicznych podejmował problematykę społeczno-ekonomiczną. Analiza jego pism, przechowanych do naszych czasów przeważnie w postaci rękopisów, doprowadza do wniosku, że zrodzona wówczas refleksja sytuuje go w tym samym nurcie zagadnień, z którymi mamy do czynienia w polityce społecznej. Świadczy o tym choćby tematyka jego wykładów uniwersyteckich. Warto w tym miejscu wymienić, jako przykład, popularny wykład I kursu socjalnego z 1897 pod wielce znamiennym tytułem Cele i zadania polityki socjalnej , czy zachowane w rękopiśmienniczej spuściźnie, a znajdujące się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, wykłady: Polityka społeczna (1899), O zadaniach polityki socjalnej (1905) czy Etyka socjalna z 1908. Dzięki Pawlickiemu na ziemiach polskich, w Krakowie w auli uniwersyteckiej 30 czerwca 1897 roku, został zorganizowany pierwszy 3-dniowy kurs socjalny. Przykładowe wystąpienia i tematy poruszane przez prelegentów: 1. |Prof. dr Głąbiński „omawiał przedmiot delikatnej natury, mianowicie, jakie jest zadanie i jak daleko sięgają granice władzy państwowej w dziedzinie gospodarstwa społecznego”. 2. Prof. dr Stefczyk mówił o kasach Reiffeisena. 1 W YKŁAD I. Polityka społeczna w Polsce Opracowanie: dr hab. Katarzyna Zamorska 3. Inne referaty: Naczelne zasady organizacji gospodarstwa społecznego oraz – stanowiący niejako dalszy ciąg pierwszego – O kwestii robotniczej , o znaczeniu stowarzyszeń gospodarczych oraz na temat kwestii agrarnej. 4. Wspomnieć też trzeba wykład ks. prof. dr. Trznadla na temat encykliki Leona XIII Rerum novarum . *** Prekursorzy polityki społecznej w Polsce byli zatem ludźmi, których cechował radykalizm, ostrość widzenia kwestii socjalnych, umiejętność tworzenia alternatywnych wizji świata wobec otaczającej ich rzeczywistości oraz uwrażliwienie na krzywdę (J. Auleytner). II. ETAP– LATA MIĘDZYWOJENNE Zwraca uwagę, że już w pierwszej konstytucji po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zawarte zostały prawa społeczne. * Konstytucja z 1921 roku (zwana marcową) , gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie, dając tym samym wyraz aktualnym w owym czasie trendom europejskim, które zmierzały do rozszerzenia zakresu praw socjalnych. Konkretyzacja praw socjalnych znalazła rozwinięcie w Rozdziale V. o „Powszechnych obowiązkach i prawach obywatelskich”. Najważniejsze miejsce w systemie praw socjalnych zajęła kwestia zapewnienia pracy. W art. 101. Konstytucji mowa jest o tym, że „Każdy obywatel ma wolność wyboru zajęcia i zarobkowania”, z kolei w art. 102 stwierdza się wprost, że praca, jako główna podstawa bogactwa kraju, pozostaje pod szczególną ochroną państwa (ust. 1). Zatem „Każdy obywatel ma prawo do opieki Państwa nad jego pracą, a w razie braku pracy, choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa – do ubezpieczenia społecznego” (art. 102, ust. 2). Obok prawa do pracy wyodrębnione zostały inne prawa socjalne. Na przykład konstytucyjne prawo dzieci , które pozostawały bez należytej opieki rodzicielskiej, do pomocy ze strony państwa (art. 103 ust. 1). Dzieci poniżej 15. roku życia chronione były również poprzez wprowadzenie zakazu wykonywania przez nie pracy zarobkowej („Stałe zatrudnianie pracą zarobkową dzieci i młodzieży w wieku szkolnym jest zakazane”). Podobny zakaz dotyczył także robotników młodocianych (art. 103 ust. 5) oraz pracy nocnej kobiet (osobne ustawy ochraniały macierzyństwo) w gałęziach przemysłu szkodliwych dla ich zdrowia. W szkołach państwowych i samorządowych wszelkich szczebli nie pobierano opłaty za naukę. Funkcjonował również system stypendialny, który adresowany był do uczniów wyjątkowo zdolnych, lecz pochodzących z niezamożnych rodzin (art. 119). W 2 W YKŁAD I. Polityka społeczna w Polsce Opracowanie: dr hab. Katarzyna Zamorska praktyce bezpłatność sprowadzała się do szkoły powszechnej i w tym też zakresie – zgodnie z Konstytucją – istniał obowiązek szkolny (art. 118). W porównaniu z Konstytucją marcową autorzy następnej (Sejm przyjął ją 23 kwietnia 1935 roku), poświęcili zagadnieniom socjalnym niewiele uwagi. Konstytucja kwietniowa bowiem, odwrotnie aniżeli marcowa, sprowadzała w zasadzie katalog praw społecznych tylko do jednego artykułu. Artykułu, w którym wyrażona została zasada pracy jako podstawy rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej (art. 8 ust. 1). Oprócz tego, państwo miało roztaczać opiekę nad pracą i sprawować nadzór nad jej warunkami (art. 8 ust. 1). Z kolei inne zapisy, które uznawane w poprzedniej Konstytucji za podstawowe prawa socjalne, w ogóle nie weszły do nowej. Całkowicie pominięte zostały prawa gwarantujące ochronę rodziny i macierzyństwa, dotyczące opieki nad dziećmi, mówiące o prawie do ochrony zdrowia, edukacji itd. W tym okresie można wyodrębnić wiele nurtów, w których ramach próbowano rozumieć i realizować politykę społeczną. Oto niektóre z nich: Nurt LIBERALNY . Podstawowe założenie nurtu: wolność osobista + swobodna gra sił rynkowych. Przedstawicielem tego nurtu był Wacław Zawadzki * . Stanowisko programowe oparte było na rozwiązaniach klasycznego liberalizmu, czyli podkreślania niczym nieskrępowanej wolności osobistej i swobodnej gry sił w życiu gospodarczym i politycznym, bo tylko to może pobudzać pracowitość, zaradność i przedsiębiorczość. Stanowisko przedstawicieli nurtu liberalnego sprowadzało się do traktowania polityki społecznej jako część ekonomii, niezgody na interwencję państwa, odrzucenie ustawodawstwa socjalnego, akceptacji nierówności społecznych, uznania, że polityka społeczna ma wynikać z życia, stąd akcentowanie polityki empirycznej dla rozwiązania kwestii społecznych. * W. Zawadzki – wyrażał pogląd, że empiryczny kształt polityki społecznej najbardziej odpowiada liberalnej gospodarce i społeczeństwu. Jego zdaniem życie powinno kształtować praktyczne problemy, a nie urzędnicy interweniujący w relacji kapitał-praca. Nurt KATOLICYZMU SPOŁECZNEGO , działający w oparciu o społeczną doktrynę Kościoła katolickiego. Reprezentowali go: ks. A. Szymański, ks. A. Wójcicki, ks. S. Wyszyński. Stanowisko ideowe wyrastało z założenia, że dochodzenie do sprawiedliwych stosunków społecznych jest niemożliwe bez moralnego doskonalenia jednostek. Źródłem niesprawiedliwości jest wyzwalanie się ciemnych stron natury człowieka przy przyzwalaniu na łamanie w życiu zbiorowych przyrodzonych człowiekowi praw i poniżanie godności osoby ludzkiej. To nauka oficjalna głoszona przez papieża oraz nauka, która zajmuje się 3 W YKŁAD I. Polityka społeczna w Polsce Opracowanie: dr hab. Katarzyna Zamorska światopoglądem katolickim. Nauka kościoła ma charakter etyczny. Kościół poszukuje moralnych podstaw ładu społecznego, a także wskazuje podmiotom polityki społecznej możliwości bezkonfliktowego kształtowania rzeczywistości. Nurt SOCJALISTYCZNY . Podstawa teoretyczna: myśl socjalistyczna. Zgodnie z tą myśl, kwestie społeczne interpretowane były jako konsekwencje porządku społecznego, który kultywuje podział społeczeństwa na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone, uzależnione, np. niewolnictwo czy poddaństwo chłopów. Liczni przedstawiciele: Edward Abramowski, Krzywicki * , Krzeczkowski ** , Ludwik Konstanty Zofia Daszyńska- Golińska *** ,Stanisław Rychliński **** . * Ludwik Krzywicki – nazwisko to kojarzy się z tworzeniem podstaw przyszłej nauki o PS, diagnozował przede wszystkim kwestie społeczne. Przez długie lata sta na czele Instytutu Gospodarstwa Społecznego, który pod jego kierunkiem przekształcił się w postępowy ośrodek badawczy w zakresie polityki społecznej w Poslce. ** Nauka polityki społecznej według Konstanty Krzeczkowskiego powinna uświadamiać cele i potrzeby, odkrywać nowe idee. Szczególnie badał on zagadnienia ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i mieszkalnictwa. Problematyka gmin *** Zofia Daszyńska-Golińska – podstawowy cel PS to dobrobyt szerokich mas społecznych **** Stanisław Rychliński – politykę społeczną określał jako naukowo usystematyzowany zbiór wskazówek dotyczących łagodzenia i przeciwdziałania niesprawiedliwości i krzywdzie doznawanej przez jednostkę i społeczeństwo w ustroju pracy najemnej. Nurt NARODOWY . Stanowisko: polityka społeczna to część ekonomii społecznej oraz nauka o łagodzeniu i załatwianiu kwestii społecznych w ich licznych i różnych przejawach. Główny przedstawiciel: Stanisław Gąbiński, czynił wyraźny wysiłek intelektualny na rzecz autonomizacji PS. Interesował się kwestiami socjalnymi, takim jak robotnicza, kobieca, ubóstwa. Postrzegał tę problematykę w porządku ekonomicznym ustroju gospodarczego. Nurt zwany AGRARYZMEM . Głoszone hasła: powrót do natury, chłopstwo jako nośnik przemian, postulat rozwoju wsi jako naturalnego siedliska człowieka (pod tym względem wyprzedzili dzisiejszych ekologów). Główne zasady: prywatnego władania ziemią, zasada solidaryzmu, zasada odrębności wsi i chłopów Agraryzm to: 1. Ruch społeczno-gospodarczy i polityczny włościan 2. Doktryna społeczna wsi 4 W YKŁAD I. Polityka społeczna w Polsce Opracowanie: dr hab. Katarzyna Zamorska Agraryzm odrzucał rewolucję społeczną (komunizm) i kapitalistyczny monopol. SPÓŁDZIELCZOŚĆ – kooperatywa miała być taką „trzecią drogą”. Problematyka społecznej nierówność na wsi *** Podczas II wojny światowej teoria polityki społecznej była nadal kontynuowana. Dominowała wola określenia powojennego ładu społeczno-politycznego, w związku z czym wysuwano propozycje nowego kreowania polityki społecznej. W dyskusjach przeważały sprawy pracy i podmiotowości człowieka. Z oczywistych względów rozwiązania techniczne nie były szczególnie eksponowane. III ETAP – OKRES PRL- U • lata 1948-1950: tuż po wojnie trwają dalsze poszukiwania tożsamości dyscypliny PS; • lata 1950-1957: okres stalinizmu; eliminacja PS jako przedmiotu wykładów i działalności praktycznej. Powód: Polityka społeczna to spadek po kapitalizmie – jako nauka i jako praktyka utrwala tę formację, nie sięgając do źródeł zła społecznego, czyli: PS TO PODBUDOWA USTROJU KAPITALISTYCZNEGO, TYM SAMYM MA CHARAKTER PRZEJŚCIOWY I OGRANICZONY. W kompleksowym systemie działań państwa mieściło się wszystko to, co stanowiło o specyfice polityki społecznej. Samo działanie praw nowej rzeczywistości spowoduje zmiany. W tej sytuacji wyodrębnienie PS jest zabiegiem sztucznym. • lata po 1957 roku – zmiana w podejściu do PS. W. Anioł wyróżnił 5 nurtów PS zgodnych z zainteresowaniami przedstawicieli PS 1. Socjalno-bytowy – przedmiotem PS jest poprawa warunków pracy i życia ludności. 2. Socjologiczno-strukturalny – przedmiotem PS jest sterowanie budową socjalistycznej struktury społecznej. 3. Społeczno-ekonomiczny – PS jest wiązana z ekonomią. 4. Psychologiczno-społeczny – traktuje PS jako działalność, która zmierza do zaspokojenia różnych potrzeb szerokiego kręgu odbiorców. 5. Makrospołeczny – rozumiany jako świadome organizowanie postępu społecznego. 5 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |