Wójcik; Spór o filozofię lingwistyczną w Polsce, FILOZOFIA, Filozofia języka
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ARTYKUŁY ZAGADNIENIAFILOZOFICZNE WNAUCE XV/1993,s.59–68 BogusławWÓJCIK SPÓROFILOZOFILINGWISTYCZNWPOLSCE 1.„REWOLUCJA”LOGISTYCZNA Zainteresowaniej¦zykiemtowarzysz¡cefilozofomodpresokratyków 1 ,na- brałonowegowymiaruwnaszymstuleciu,wrazzpowstaniemfilozoficznego obozuzwracaj¡cegouwag¦napoprawneu»yciej¦zykaiposzukuj¡cegoroz- wi¡zaniakwestiifilozoficznychwanalizachj¦zykatechnicznegoipotocz- nego 2 .Przełomowedlafilozofiianalitycznejokazałysi¦latatrzydzieste, przynosz¡czwrotwdotychczasowychpogl¡dachL.Wittgensteinainowe ideeK.G¨odela.Faktytezapocz¡tkowałyci¡gleaktualnyspórogranicesto- sowalno±cimetodlogicznychwfilozofii 3 .WskazanepracaA.Gawro«skiego dwafilozoficznepodej±ciawtymsporzeprezentuj¡:filozofowielingwistyczni, którzyskoncentrowalisi¦na„odszukiwaniu[...]intersubiektywnychkryte- riówobowi¡zuj¡cychwposługiwaniusi¦j¦zykiemiwargumentowaniu” 4 , ilogicyformalni,którzytekryteria„ustalali”.Formali±cidotychczasowenie- powodzeniawrozstrzyganiuproblemówfilozoficznychupatrywaliwwadach j¦zykanaturalnego,d¡»¡cdojegou±ci±leniaiwprowadzenialogicznychreguł wnioskowania.„Lingwi±ci”utrzymywali,»ej¦zykjest¹ródłempoprawnych regułmy±lenia,wszelkieza±nierozstrzygni¦tekwestiefilozoficznes¡konse- kwencj¡jegobł¦dnegou»ycia 5 . UWAGA:Tekstzostałzrekonstruowanyprzypomocy±rodkówautomatycznych;mo»- liwes¡wi¦cpewnebł¦dy,którychsygnalizacjajestmilewidziana(obi@opoka.org).Tekst elektronicznyposiadaodr¦bn¡numeracj¦stron. 1 Por.C.Lyas, Editor’sIntroduction ,w: PhilosophyandLinguistics ,London1971,11. 2 Por.A.Gawro«ski, DlaczegoPlatonwykluczyłpoetówzPa«stwa?U¹ródełwspół- czesnychbada«nadj¦zykiem ,Warszawa1984,74. 3 Por.J.yci«ski, Teizmifilozofiaanalityczna ,t.2,Kraków1985,110n.(SpórA.Chur- chaiW.Quine’azC.Hemplem,pogl¡dyR.Fraisse). 4 A.Gawro«ski, DlaczegoPlaton... ,127. 5 Podziałnaformalistów( formalists )ilingwistów( linguists )zostatwprowadzonyprzez J.F.Moora,jakoudoskonaleniewcze±niejszegorozró»nieniaA.Quintona,por.H.Skoli- mowski, PolishAnalyticalPhilosophy ,NewYork1967,172. 2 BogusławWÓJCIK Spórtenwi¡»esi¦zpodziałemzachodniego±wiatafilozoficznego,który wuj¦ciuA.Gawro«skiegodefinitywnienast¡piłpoIIwojnie±wiatowej,cho¢ jegokorzeniesi¦gaj¡doroku1903,rokuwyst¡pieniaB.RussellaiR.Moora. PrzedIIwojn¡±wiatow¡o±rodkami„filozofiiprelingwistycznej” 6 ,wktó- rychprzywi¡zywanowag¦doanalizyj¦zykawrozwi¡zywaniuklasycznych problemówfilozoficznych,poza±wiatemanglosaskimbyły:KołoWiede«- skieipolskaszkołalogiczno–matematyczna 7 .Poroku1945strefapolska wrazzestref¡francusko–niemieck¡przestałydysponowa¢o±rodkamibada« filozoficzno–lingwistycznychiznalazłysi¦pozaobszarem„rewolucjilingwi- stycznej”,którymstałysi¦:Anglia,StanyZjednoczone,Australiaicz¦±¢ Azji 8 . Zbie»no±cipogl¡dówprzedstawicieliszkołylwowska–warszawskiejineo- pozytywistówwiede«skich,wynikaj¡cezestosowaniapodobnychmetodana- lizynaobszarzefilozofiinaukiisemantyki,doprowadziłydopróbuto»samie- niaichosi¡gni¦¢iwytworzeniamitu„polskiegoneopozytywizmu” 9 .Metody stosowaneprzezprzedstawicieliKołaWiede«skiegoprowadziłydoredukcji filozofiidologicznejteoriij¦zyka,podczasgdywnieodcinaj¡cejsi¦od metafizykiszkolelwowsko–warszawskiejdo„analizykwestiirzeczowychza pomoc¡analizysemantycznej” 10 .Chocia»polskafilozofiaanalitycznain- spirowanabyłaprzezfilozofi¦angielsk¡ipozostawaław±cisłymzwi¡zku zKołemWiede«skim,tojednak,zdaniemH.Skolimowskiego,zdołaławy- pracowa¢swójwłasnycharakter.Istot¡przeprowadzonychwramachtej szkołydocieka«,byłybadaniarelacjizachodz¡cychmi¦dzylogik¡aj¦zy- kiem,atak»emi¦dzylogik¡arzeczywisto±ci¡ 11 . Fakt,»eszkołalwowsko–warszawskaodsamegopocz¡tkustałanasta- nowiskusemantycznym,wydajesi¦niezwyklewa»nywkontek±cieprze- mianwfilozofiianalitycznejwlatachtrzydziestych.J.Łukasiewicz,A.Tar- 6 ZawspółczesnenurtyfilozofiiprelingwistycznejA.Gawro«skiuwa»afenomenologi¦ iegzystencjalizm,por.A.Gawro«ski, DlaczegoPlaton... ,106.My±lenieprelingwistyczne okre±laza±jakoform¦my±lenia,która„wyprzedzagenetycznieilogiczniemy±leniedys- kursywne”,por.A.Gawro«ski, Makrostruktura±wiataaidentyfikacja ,„Znak,431,1991, 83. 7 Por.A.Gawro«ski, DlaczegoPlaton... ,77. 8 Por.tam»e,76.Zanieuzasadnionyiuproszczonyuwa»aj¡podziałA.Gawro«skiego: H.Rosnerowa,por. Wsprawiefilozofiiwspółczesnejquaestiodisputata ,„Znak”,285, 1978,388–441,iT.Komendzi«ski, Czyzmierzchformacjikartezja«skiej? ,„StudiaFilo- zoficzne”,9,1986,174–179. 9 Por.J.Wole«ski, Filozoficznaszkołalwowsko–warszawska ,Warszawa1985,300. 10 Tam»e,s.300. 11 H.Skolimowski,dz.cyt.,IX. SPÓROFILOZOFILINGWISTYCZNWPOLSCE 3 ski,K.Ajdukiewiczprzeciwstawialisi¦wyst¦puj¡cymw±ródprzedstawicieli KołaWiede«skiegotendencjomdouwolnieniaj¦zykaodsemantyki,afilo- zofiiodmetafizyki 12 .JakzaznaczaJ.Wole«ski,semantyk¦wsensie±cisłym zacz¦tostosowa¢całkiem±wiadomiepoopublikowaniupracyA.Tarskiego Opoj¦ciuprawdy .Trudnooceni¢oddziaływanietejpracynazmian¦orienta- cjilogicznegoempiryzmuzsyntaktycznejnasemantyczn¡,„wiadomotylko tyle,»eoddziaływanieideiTarskiegobyłoznaczne” 13 . Metafizycznepogl¡dyJ.Łukasiewiczaskłoniłyjegozwolennikówdo próbzastosowanialogistyki(logikimatematycznej)wrozwi¡zywaniutra- dycyjnychkwestiiteologicznych 14 .Wcelureformowaniafilozofiineoschola- stycznejmetodyaksjomatycznepróbowaliwykorzysta¢J.F.Drewnowski, J.M.Boche«ski,J.Salamucha 15 .Ostatnidwajnale»elidojedynegowtym czasiewPolscefilozoficznegoobozu(wrazzJ.WoronieckimiK.Michal- skim),któryzajmowałsi¦ontologi¡,broni¡c¡pełnegofilozoficznegosystemu wtradycyjnymsensie 16 . Korzystn¡atmosfer¦dou±ci±leniapogl¡dów,zwi¡zanychzwykorzysta- niemlogistykiwfilozofiitradycyjnej,wytworzyły:polemikawokółksi¡»ki A.Jakubisiaka Odzakresudotre±ci 17 orazspotkanieprzedstawicielipol- skiejfilozofiichrze±cija«skiej,doktóregodoszłoprzyokazji,odbywaj¡cego si¦wKrakowiewdniach24–27IX1936roku,IIIPolskiegoZjazduFilozo- ficznego. ZwolennikówA.Jakubisiakacharakteryzowała„psychologicznaniech¦¢ donowegostyluuprawianiafilozofiiBoga” 18 isugestieoneopozytywistycz- nymrodowodzielogistyki.J.Łukasiewiczzdecydowanieodci¡łsi¦odpowi¡- zanialogistykizjakim±kierunkiemfilozoficznymitwierdzenia,»elogistyka narzucaokre±lonypogl¡dna±wiat 19 .Rozwi¡zaniedotychczasowychzagad- nie«metafizycznychle»ywzastosowaniumetodynaukowej,takiejsamejjak wmatematycelubfizyce.Wobecnieefektywno±cirozumowaniaopartegona nie±cisłychiwieloznacznychsłowachmowypotocznej,trzebaoprze¢si¦na 12 Por.J.yci«ski, J¦zykimetoda ,Kraków1983,30. 13 J.Wole«ski,dz.cyt.,301. 14 Por.J.yci«ski, Teizmifilozofiaanalityczna ,t.I,Kraków1985,10. 15 Por.J.Wole«ski,dz.cyt.,57n. 16 H.Skolimowski,dz.cyt.,27. 17 Por.J.F.Drewnowski,J.M.Boche«ski,J.Salamucha,artykuły,„Verbum”,IIIiIV 1936. 18 J.yci«ski, Teizm... ,t.1,10. 19 Por.J.Łukasiewicz, Logistykaafilozofia ,„Przegl¡dFilozoficzny”,XXXIX,1936,115. 4 BogusławWÓJCIK do±wiadczeniachi„precyzyjnymrusztowaniuj¦zykasymbolicznego” 20 .Ta- kiewarunkispełnialogicyzmdzi¦kimetodologiiistandardowiprecyzji. Mo»liwo±ciwynikaj¡cezzastosowanialogicyzmudlapotrzebteologii wykazywanoibronionoichnaspotkaniupolskichfilozofówchrze±cija«skich dnia26IX1936rokuwKrakowie.Noweuj¦cie±wiatopogl¡dukatolickiego wymaga,wedługJ.F.Drewnowskiego,otwarciananaukispecjalistyczne istosowaniametodlogiczno–matematycznych,którestykaj¡si¦zrzeczywi- sto±ci¡wdwóchpunktach:wzało»eniachteorii(aksjomaty,definicje)iza- stosowaniachteorii(„konkretneprzedstawieniewogólnychtwierdzeniach teorii”) 21 . Powołuj¡csi¦natradycj¦scholastyczn¡icharakterystycznedlaniej d¡»eniedo±cisło±ci,zawykorzystaniemlogistykiopowiadasi¦równie» J.M.Boche«ski.Logistykadostarczadoskonałychnarz¦dzi,któreprecy- zuj¡j¦zyk,usprawniaj¡cprac¦my±low¡ 22 .Przykładempraktycznejrealiza- cjitegoprogramujestanalizadowodu Exmotu naistnienieBoga±w.To- masza,przeprowadzonaprzypomocylogikimatematycznejprzezJ.Sala- much¦ 23 . Narozwójformalistycznychzabiegówpolskichlogistówwpływmiały, zdaniemH.Skolimowskiego,wyznaczaj¡cegłównynurtpodejmowanych wszkolezagadnie«,zainteresowaniasemantyk¡ 24 .WysiłkomtymH.Sko- limowskinadajemianologiczno–metodologiczno–lingwistycznegotrendu 25 . WPolscejednakniebyłofilozoficznegoruchu,któryw±cisłymsensiemo»na byprzyrówna¢dooksfordzkiejfilozofiij¦zykanaturalnego.Filozoficznepro- blemywypływaj¡cezeznaczenia,zastosowaniaczyrozumieniaj¦zykawPol- scebyłypodejmowanewzupełnieinnysposób,ni»toczynilifilozofowie zOxfordu 26 . Pomimoniepowodzenialogicyzmuiformalizmudostrze»onoisformu- łowano,dzi¦kiwnikliwymanalizom,wielenowychzagadnie« 27 [27].Stoso- 20 Tam»e,s.124. 21 J.F.Drewnowski, Neoscholastykawobecnowoczesnychwymaga«nauki ,„Studia Gnesnensia”,XV,Pozna«1937,57. 22 Por.J.M.Boche«ski, My±lkatolickawobeclogikiwspółczesnej ,„StudiaGnesnensia”, XV,Pozna«1937,15. 23 Por.J.Salamucha, Dowód„Exmotu”naistnienieBoga ,„CollectaneaTheologica”, XV,1934,53–92. 24 H.Skolimowski,dz.cyt.,259. 25 Por.Tam»e,27. 26 Por.Tam»e,172. 27 Por.J.yci«ski, Teizm... ,t.1,10i105,iJ.M.Boche«ski, ContemporaryEuropean Philosophy ,Berkeley&LosAngeles1957,17. SPÓROFILOZOFILINGWISTYCZNWPOLSCE 5 wanielogikiwbadaniachlingwistycznychprzynosidzisiajdu»ekorzy±ci iprzyczyniasi¦do±ci±lejszegowypracowaniaklasycznychproblemów 28 .Na- rz¦dziaitechnikidostarczaneprzezszerokorozumian¡logik¦s¡wykorzy- stywanemi¦dzyinnymiprzezgrup¦autorówuprawiaj¡cych„filozofi¦for- maln¡”,zwan¡tak»elogik¡filozoficzn¡.Dzi¦kitymmetodomA.Plantinga, H.Castenada,P.Geach,S.Kripkeiinni,podejmuj¡cklasyczneproblemy filozoficzne,mog¡zadba¢o±cisło±¢iprecyzj¦wichrozwi¡zywaniu 29 . 2.FILOZOFIALINGWISTYCZNAJAKONONIKPODSTAWOWYCHIDEI TOMISTYCZNYCH Przeprowadzonaprzezhitlerowcówire»imkomunistycznyeliminacja KołaWiede«skiegoiszkołylwowsko–warszawskiejstałasi¦przyczyn¡trwa- j¡cegopodzi±dzie«kryzysufilozofiij¦zykawEuropiekontynentalnej 30 . WPolscecałkowityrozpadszkołylwowsko–warszawskiejwlatach50. spowodowanyzostałraczejprzeznowyukładsiłpolitycznychni»ideolo- giczn¡działalno±¢marksistów 31 .Jakzauwa»aH.Skolimowski,sammark- sizmprzej¡łpewnedziedzictwofilozofiianalitycznej.Wwynikuzderzenia dorobkuszkołylwowsko–warszawskiejzideologi¡marksistowsk¡powstał specyficznypolskitwór:analityczno–lingwistycznymarksizm,któregogłów- nymprzedstawicielemzostałA.Scha 32 . Powojennapolskaszkołaanalitycznapozostałapozasfer¡rewolucjilin- gwistycznej,gdy»jejwysiłki,jakstwierdzaA.Gawro«ski,s¡kontynuacj¡ staregoprogramu„rekonstrukcjiiformalizacjij¦zykanaturalnego” 33 .Zkry- tykitegoprogramuprzeprowadzonejprzezL.Wittgensteina,J.L.Austina, G.Ryle’a,P.F.Strawsonaiinnychwyrosławspółczesnakoncepcjadeskryp- cjonistyczna. WPolscepierwszymrzecznikiemtejkoncepcjijakoskutecznejmetody rozwi¡zywaniafilozoficznychproblemówzostajeA.Gawro«ski.Wroku 1977nałamach„TygodnikaPowszechnego”toczysi¦dyskusjanate- mat„kształtuintelektualnegokulturychrze±cija«skiejirolifilozofiiwtej 28 Por.J.yci«ski, J¦zykimetoda ,34. 29 Por.Cz.Por¦bski, Jeszczerazologice,rozumieiwierze,wywiadzA.Planting¡, „ZagadnieniaFilozoficznewNauce”,XI,Kraków1989,2. 30 Por.A.Gawro«ski, Mi¦dzymy±l¡aj¦zykiem ,„RocznikiFilozoficzne”,XXVII,1979, 46. 31 Por.H.Skolimowski,dz.cyt.,235i250. 32 Por.Tam»e,214. 33 Por..Gawro«ski, DlaczegoPlaton... ,74i131. [ Pobierz całość w formacie PDF ] |