Wąwóz Gródek w Kwaczale, BUDOWNICTWO, 100 najciekawszych obiektów geoturystycznych w Polsce
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
W¹wóz Gródek w Kwaczale Lokalizacja: województwo ma³opolskie powiat chrzanowski gmina Alwernia miejscowoœæ Kwacza³a Region geograiczny: Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska Wy¿yna Krakowsko-Czêstochowska Garb Tenczyñski 5550 Jednostka geologiczna: monoklina œl¹sko-krakowska/zapadlisko górnoœl¹skie blok P³azy Zator 4390 4392 Pomiêdzy Regulicami a Babicami, wœród szeregu w¹wozów rozcinaj¹cych po³udniowe zbocza wzniesienia nale¿¹cego do Garbu Tenczyñskiego, jedynie w W¹wozie Gródek znaleŸæ dziœ mo¿na wiêksz¹ iloœæ du¿ych ods³oniêæ formacji skalnej nazywanej arkoz¹ kwaczalsk¹. W¹wóz ten swoim rozga³êzieniem Ÿród³owym podchodzi pod zabu- dowania Kamionki Ma³ej, przysió³ku Kwacza³y po³o¿onym pod p³ask¹, siêgaj¹c¹ 400 m n.p.m., wierzchowin¹ rozpoczynaj¹cego siê w tym rejonie bloku P³azy. G³êboko wciête w¹wozy kwaczalskie s¹ efektem inten- sywnej erozji dennej stromego zbocza wyraŸnego progu morfologicznego, pokonuj¹cego od centrum wsi prawie 150 metrow¹ ró¿nicê wysokoœci. Obserwowane w tym rejonie ukszta³towanie powierzchni terenu jest doskona³ym od- zwierciedleniem zwi¹zku pomiêdzy przebiegiem procesów morfotwórczych, a budow¹ geologiczn¹ wyra¿on¹ poprzez u³o¿enie warstw i ich charakter litologiczny. W rejonie Kwacza³y najstarszymi utworami ods³aniaj¹cymi siê na powierzchni s¹ piaszczysto ¿wirowe osady arkozy kwaczalskiej buduj¹ce kompleks skalny górnego karbonu. Arkozy to gruboziarniste piaskowce i zlepieñce o charak- terystycznych szaro czerwonawych barwach, zawieraj¹ce znaczn¹ domieszkê ziaren czerwonawych skaleni potaso- wych. Ska³y te wykszta³cone s¹ zwykle w formie bardzo grubych ³awic z wewnêtrznymi strukturami wielkoska- lowych warstwowañ przek¹tnych typu rynnowego, w których erozyjne sp¹gi rynien znacz¹ siê czêsto poziomami zlepieñcowatego bruku. Ubogie, ilaste lub ilasto-¿elaziste spoiwo ska³y przek³ada siê na jej s³ab¹ zwiêz³oœæ, miejscami rozsypliwy, kruchy charakter i jest g³ównym czynnikiem sprzyjaj¹cym powstaniu g³êbokich i stromych erozyjnych wciêæ w¹wozów. Jedynie lokalnie materia³ ziarnowy spaja masa ilasto-¿elazisto-wêglanowa nadaj¹ca arkozie znaczn¹ zwiêz³oœæ. Strefy takie znacz¹ siê zwykle progami w dnach w¹wozów lub wysuniêtymi ods³oniêciami w zboczach. Mate- ria³ ¿wirowy arkozy stanowi¹ fragmenty ró¿norodnych ska³ metamoricznych, magmowych oraz osadowych. Cech¹ charakterystyczn¹ jest doœæ liczne wystêpowanie w niej ró¿nej wielkoœci fragmentów skrzemienia³ych pni drzew szpilkowych z rodzaju Dadoxylon, potocznie nazywa- ne araukariami. Najwiêkszy ze znalezionych pni mia³ prawie 8 metrów d³ugoœci i oko³o 1 metra œrednicy. Pierwotna, s³ojowa struktura pni podkreœlona bywa przebarwieniami chalcedonu przez zwi¹zki ¿elaza nadaj¹cymi okazom obok wartoœci kolekcjonerskiej tak¿e charakter jubilerskiego kamienia pó³szlachetnego. Arkoza powsta³a na przedpolu masywu górskiego w wyniku depozycji materia³u okruchowego, poprzez wyp³ywaj¹cy z niego system rzek w warunkach klimatu suchego lub pó³suchego, przerywanego okresami intensyw- niejszych opadów odpowiedzialnych za szybkie wynoszenie z obszaru Ÿród³owego znacznych iloœci zwietrzelinowego materia³u ziarnowego. Niezwykle rzadkim i ciekawym utworem s¹ czwartorzê- dowe zlepieñce rezydualne ods³aniaj¹ce siê w s¹siedniej odnodze w¹wozu, a tak¿e w innych w¹wozach, jako poje- dyncze ska³ki lub progi w dnach. Obecnie s¹ to zachowane resztki wiêkszych rezydualnych pokryw zwietrzelinowych, rozwiniêtych pierwotnie w formie ³awic nawet 3 metrowej gruboœci na stokach i dnach w¹wozów. S³abo obtoczone, niekiedy du¿e okruchy ska³ triasowych, fragmenty arkozy kwaczalskiej oraz ziarna i du¿e otoczaki kwarcu, lidytów i pojedyncze fragmenty skrzemienia³ych pni s¹ w nich silnie spojone kalcytem, miejscami grubokrystalicznym. Ska³a ta dokumentuje intensywne procesy wietrzenia zachodz¹ce tu u schy³ku plejstocenu i na pocz¹tku holocenu. Gródek, jak i wiêkszoœæ w¹wozów kwaczalskich, w zwi¹zku z przepuszczalnym dla wód charakterem arkozowego pod³o¿a ma dna suche, pozbawione sta³ych cieków, a na trwa³oœæ stro- mych zboczy decyduj¹cy wp³yw ma porastaj¹cy je bukowy las i miejscami gêsta roœlinnoœæ krzaczasta. Rangê tego obiektu geoturystycznego podnosi projektowane tu stanowisko dokumentacyjne, obejmuj¹ce ochron¹ prawn¹ kilka du¿ych ods³oniêæ arkozy w Ÿród³owym odcinku w¹wozu wyznaczonym dwoma przecinaj¹cymi go drogami umo¿liwiaj¹cymi wygodne dojœcie, a nawet bezpoœredni dojazd samochodem. W¹wóz Gródek po³o¿ony jest w pobli¿u ¿ó³tego szlaku turystycznego, który prowadzi z Alwerni przez W¹wóz 3 1 4 2 88 Kwacza³a Simota na zamek w Lipowcu i do skansenu w Babicach. Czêœciowo pokrywa siê z nim przebieg trasy rowerowej „Dwa zamczyska i pierœcieñ Regulic” ³¹cz¹cej Lipowiec z za- mkiem Tenczyn w Rudnie ko³o Krzeszowic. Odcinek szlaku biegn¹cy grzbietem wykazuje ogromne walory widokowe. Z wielu miejsc roztacza siê pe³na panorama na otaczaj¹ce jednostki geomorfologiczne. igneous (granites, aplites, acid volcanics) and sedimentary (lydites, sandstones, shales) rocks. The arkose is typically greyish-red and form thick beds with common trough cross-bedding. Bottom parts of the beds are usually con- glomeratic,. Poor, clayey-ferruginous cement causes low resistance to weathering and makes the rock susceptible for erosion. Arkose is a signiicant touristic attraction due to the presence of siliciied trunks of conifer trees belonging to the Dadoxylon genus. Well-visible are replacement structures of primary plant tissue with chalcedony. Growth rings stained with iron hydroxides attract the collectioners and make the rock a valuable semi-precious stone. The high scientiic and educational values of the Kwacza³a Arkose result from information about Late Carboniferous paleogeography and paleoclimate recorded in the rock. Moreover, the exposures are perfect sites for ield training in sedimentology. The Kwacza³a Arkose dips to the north at low angle resting upon the Upper Carboniferous coal-bearing forma- tions. It is covered by a slab composed of Early and Middle Triassic sediments dipping at low angle to the northeast. As these rocks are more resistant to weathering and erosion, the P³aza block shows characteristic lattening of its upper surface as well as distinct, steep slopes. The lat surface above the gorge shows high scenic value providing almost 360° panorama of surrounding geomorphological units. The value of the site is raised by nearby hiking and bike trails. The Gródek Gorge in Kwacza³a In gorges which dissect southern slopes of the P³aza block between Regulice and Babice the Kwacza³a Arkose crops out – an important member of the Silesia-Kraków Upper Carboniferous formation. Most of exposures oc- cur in the upper part of the Gródek Gorge, which cuts deeply (almost 150 meters) into bedrock and approaches the Kamionka Ma³a – a hamlet of the Kwacza³a village. This is the southern margin of the Silesia-Kraków Monocline, precisely its geographical unit called “the Tenczyn Bulge”. The bulge descends to the south, to the Vistula River valley which occuppies the lat Oœwiêcim Depression (a part of the Carpathian Foredeep). Both units superimpose on the older structure of the Upper Silesian foredeep. The Kwacza³a Arkose includes coarse-grained sand- stones and conglomerates. Clastic material is mostly quartz with high admixture of red feldspars. Conglomerates contain fragments of metamorphic (gneisses, quartzites, schists), 1 2 3 4 Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotograii: A. Joniec (2005) Wybrana literatura: 6, 7, 146, 265, 370, 379, 380, 381, 382, 428, 476 89 [ Pobierz całość w formacie PDF ] |